Gluren bij de Buren

Jill Lepore: Deze waarheden. Een geschiedenis van de Verenigde Staten

Uitgeverij Arbeiderspers 2020

Dit keer wordt het gluren bij een verre buur, tot voor kort een zeer goede vriend. Onze sympathie voor deze vriend is sterk tanende, blijkt uit recent Nederlands onderzoek van Instituut Clingendael. De invloed van de Verenigde Staten  in onze wereld is pakweg sinds 2000 al  tanende, maar dat velen van ons veel minder sympathie voor de VS zijn gaan krijgen, lijkt mij een zeer ernstige zaak en moet wel een diepere oorzaken hebben.

Idealisme en realiteit staan in de VS op gespannen voet met elkaar

Progressief en conservatief Amerika bestrijden elkaar al drie eeuwen 

Denk eens aan de woorden van Martin Luther King, waarmee hij als zwarte pastor zijn land bezong:

Mijn land, ‘t is U
Zoet oord van ongebondenheid
‘t is U dat ik bezing,
Land waar mijn vaderen zijn gevallen,
Dat Pelgrims gul een welkom heeft bereid!
O, laat de vrijheid schallen-
Van elke top, altijd

Waar is die tijd gebleven? Misschien was Luther King te lyrisch over zijn Amerika en hebben we allemaal  te weinig oog gehad voor de verwording van de VS. Staan Amerikaans idealisme en de realiteit van grote ongelijkheid niet op gespannen voet met elkaar? Alle reden om Jill Lepore’s boek te bespreken.

Laat ik maar met de deur in huis vallen: Ze heeft een begenadigde pen en  ze heeft een schitterende geschiedenis geschreven. De titel, Deze Waarheden, dekt de lading volledig. En heel belangrijk: het is spannend en zeer leesbaar geschreven!

De VS is gebouwd op gelijkheid (voor alle Amerikanen), soevereiniteit (voor alle landen) en eendracht (internationale afstemming). Overeenstemming over deze waarden leidde tot het voor ons allen zo bekende Amerikaanse liberalisme, met zijn vrije markt, zijn rechtsstaat, open grenzen: de immigratiestaat bij uitstek! Helaas heeft het ook tot grote ongelijkheid geleid. Voor deze waarden is vanaf het ontstaan van de VS gestreden. Lepore beschrijft overtuigend hoe progressief en conservatief elkaar in de afgelopen drie eeuwen steeds zijn blijven bestrijden. Heel  paradoxaal: de Amerikaanse Grondwet en de manier waarop het Hoog Gerechtshof is vormgegeven zijn steeds het instrument gebleken en gebleven, waarmee progressief en conservatief elkaar bestrijden.

Botsing bij komende verkiezingen

De komende Amerikaanse verkiezingen gaan hoogstwaarschijnlijk tot een kolossale botsing leiden: bij een duidelijke overwinning voor Biden wordt het een “a hell of a job” de schade, die de afgelopen jaren is aangericht te herstellen. Het is de vraag of dit gaat lukken en het zal tot de nodige eigen richting en frustratie leiden, juist omdat een duidelijke toekomstvisie ontbreekt.

Een (krappe)overwinning van Trump zal, los van rellen en erger, vooral de internationale spanningen doen oplopen en waarschijnlijk in de komende jaren een einde maken aan de globalisering. Bovenstaande 7 regels komen voor rekening van uw recensent, maar u begrijpt dat zij vooral een aanmoediging zijn om Deze Waarheden van Jill Lepore te gaan lezen.

Terug naar de diepere oorzaken van de enorme polarisatie binnen de V.S zoals Lepore die in beeld brengt:

• de wijze waarop de belangrijke rechten in de Amerikaanse Grondwet zijn geformuleerd in b.v. de Bill of Rights heeft steeds weer nieuwe strijd doen ontstaan; er zijn een aantal zaken niet helder gedefinieerd!
• de afschaffing van de slavernij heeft nog steeds niet geleid tot een eerlijke behandeling van zwarte Amerikanen, rassenongelijkheid is de facto nog steeds aan de orde. Een groot verschil tussen Amerikanen en Europeanen is dat het houden van slaven, naast het verhandelen van mensen, heel diepe emotionele wonden heeft doen ontstaan;
• de VS zijn na hun bijzondere en deels beslissende rol ten tijde van de Tweede Wereldoorlog al dan niet noodgedwongen in de rol van wereldleider terecht gekomen, niet in de laatste plaats door het liberale kapitalisme. Dat heeft ook tot “verkeerde” oorlogen geleid (bijv. Irak) en heeft het land diep verdeeld;
• de autonome macht van de nieuwe technologieën die zich vanaf de jaren twintig van de vorige eeuw ontwikkelden (vanaf de eerste politieke peilingen tot Facebook van nu) hebben zorgvuldige feiten- en kennisuitwisseling voor het grote publiek feitelijk onmogelijk gemaakt.

Ter onderbouwing van bovenstaande:

De Bill of Rights is de belangrijkste bouwsteen van de Amerikaanse Grondwet. De formulering van deze grondwet is sterk gekleurd door de Franse Revolutie, die met al zijn onthoofdingen zo ontspoorde. In het verlengde van deze ontsporingen zijn “checks & balances”  niet toevallig ontstaan. De VS zijn er als eerste in geslaagd om een bestuurssysteem en grondwet te formuleren die niet op enige vorm van autocratie berust. Toch is e.e.a. niet helemaal gelukt. Een mooi voorbeeld van hoe een onderdeel van de Bill of Rights  tot grote spanningen tussen conservatieven en progressieven heeft geleid, vormt de discussie over de rechten voor met name de zwarten en vrouwen. Via het beschrijven van processen en jurisprudentie maakt Lepore prachtig duidelijk, hoe de zuidelijke staten in de VS via het “Jim Crow” arrest toch segregatie mochten blijven doorvoeren.

Vrouwenrechten m.b.t. kiesrecht, abortus gingen eenzelfde juridische weg, tot aan het Hoog Gerechtshof (Equal Rights Amendment) en leidden in een aantal gevallen tot meer gelijkheid, maar pas na een lange strijd en niet voor de volle honderd procent.

Beschrijving van de praktijk van slavernij geven ons goed inzicht

Het zijn de hoofdstukken over de mensenrechten en de slavernij,  inclusief lynchpartijen, door Lepore zeer pakkend beschreven, die ons als niet-Amerikanen een scherp inzicht geven hoe historisch diep de verdeeldheid in de VS is geworteld. Het pakkende zit vooral in de concrete, met passie beschreven voorbeelden die, gekoppeld aan de rechtsgevolgen, nogal eens stuitend zijn. Wanneer ben je “volledig” staatsburger? Dat gold niet alleen voor de zwarte bevolking maar ook voor de grote groep Chinezen die al in de 19e eeuw in de VS waren gaan wonen. En hoe wordt daar in de praktijk naar gehandeld door overheden, bedrijven en door burgers onderling? In de tweede helft van de 19e eeuw wordt e.e.a. via definities, na lange politieke discussies, vastgelegd en wordt de rol van de staat, van de bureaucratie, vastgesteld. Ook de economische depressies, en dat waren er de nodige in de 19e en 20e eeuw, worden met alle gruwelijke gevolgen voor de vele, arme Amerikanen pakkend beschreven.

De hoofdstukken over de 20e eeuw en begin van deze eeuw zijn naar mijn oordeel minder historisch en meer journalistiek beschreven. Maar daarom niet minder fascinerend. De invloed van marketingbureaus, het gebruiken van ouderwetse  en nieuwe (sociale) media, de verschrikkelijk leugenachtige escapades die toen al in de Amerikaanse politiek werden begaan om verkiezingen te winnen,  Lepore blijft dit, zonder te verslappen, door het vasthouden van de grote lijnen, meeslepend beschrijven.

Ook de laatste dertig jaar, vanaf Reagan, Bush ( 1 en 2), Clinton, Obama en Trump, komen aan bod, met zeer pittige beoordelingen en met als rode lijn wat dit voor de rol van de VS in de wereld heeft betekend en tot welke introspectie dit bij de Amerikanen heeft geleid.  Reagan in een positieve, doch conservatieve context, Bush 1 als intelligent, open en conservatief, Bush 2 als lelijk voorbeeld van informatie-manipulatie, Clinton als slim maar onoprecht, Obama als positief maar op te veel weerstand stuitend en Trump, wel, dat mag u zelf invullen!

Naarmate de historicus dichter op de actualiteit kruipt, wordt het wetenschappelijk minder sterk en journalistiek aantrekkelijker. Voor Lepore geldt dat ook, maar om crescendo te eindigen: het is het eerste historische boek dat ik heb gelezen, waarin de rol van conservatieve en progressieve vrouwen met alle thema’s zoals rechten, gezin, abortus en met alle argumenten voor of tegen op een zorgvuldige manier zijn beschreven. Derhalve zijn zowel haar pen als haar invalshoek als vrouwelijke wetenschapper een verrijking van onze kennis. Voor ons sociaal democraten blijft het bemoedigend dat zij in haar epiloog benadrukt dat, als je als progressief de wereld wilt veranderen, bruggen slaan naar anderen de enige weg naar succes is! In het eigen gelijk blijven hangen helpt niet.

Het wordt winter, het  corona-virus zal ons ongetwijfeld dwingen tot vaker thuis blijven. Daarom:  lezen dit boek!  Het is een dikke pil van 900 bladzijden en duur, maar het is met name voor ons als Rode Nesters en betrokken partijgenoten een leerzaam en meeslepend boek.

 Louis Genet