Meer dan tien jaar bouwen aan ledendemocratie binnen de PvdA
In dit artikel schetsen we het ontstaan van het Rode Nest en de voorloper daarvan, de ontwikkelingen in de loop van de jaren en waar we nu staan.
De geschiedenis van het Rode Nest
Ontstaan: Amsterdam 2011
De oorsprong van het Rode Nest ligt bij de afdeling PvdA Amsterdam. Wat daar vanaf 2011 plaatsvond kan als de voorloper van het Rode Nest gezien worden. Het bestuur PvdA Amsterdam wenste een beter inzicht te krijgen in de achtergrond en motivaties van de leden van de partij en een beter contact met de achterban. Ook wilde men activiteiten beter laten aansluiten op wensen en behoeften van de leden.
Daartoe werden in het najaar van 2012 de leden uitgenodigd deel te nemen aan twee projecten:
Een onderzoek onder de Amsterdamse leden. Waar ligt hun belangstelling en waarom zijn ze lid geworden, hoe tevreden zijn ze over de partij? Zijn ze actief en hoe zou men ze tot grotere activiteit kunnen aanzetten? En wat vindt men van de communicatie binnen de partij en hoe wenst men bij voorkeur benaderd te worden. Hoe ziet het socio-economische profiel van de leden eruit, inclusief hun gebruik van sociale media.
Om dit te bewerkstelligen werd een ledenpanel ontworpen dat gebruikt zal worden om de Amsterdamse leden regelmatig vragen te stellen over belangrijke inhoudelijke onderwerpen, de politieke actualiteit en ideeën die er leven. Zowel het onderzoek als ook de bereidheid om deel te nemen aan het ledenpanel waren een succes. Het onderzoek heeft veel bruikbare informatie opgeleverd.
Ledenpanels vormden kern ledendemocratie Rode Nest
Bestuurslid Hans Aertsen (later voorzitter van het Rode Nest) had de coördinatie van het ledenpanel. Bij de start van het ledenpanel werd toegelicht waarom het bestuur een ledenpanel organiseert:
“De afdeling Amsterdam van de Partij van de Arbeid wil graag regelmatig de mening van haar leden over bepaalde onderwerpen peilen. Daartoe start het bestuur met een digitaal ledenpanel. De bedoeling van dit ledenpanel zal zijn om regelmatig aan de leden vragen te kunnen stellen over urgente zaken, of om hun mening te vragen over ideeën die er leven. Op deze wijze kan de partij dichter bij haar leden komen, maar wordt ook de mening van de leden duidelijker en daardoor hun invloed groter.
Het bestuur van de PvdA Amsterdam is van mening dat het opzetten van het ledenpanel heel goed past in het streven van de partij om de leden nog meer te betrekken bij besluit- en meningsvorming.”
Vanaf 2012 experimenteerde de afdeling Amsterdam met digitale ledenpanels: korte vragenlijsten aan de leden, gekoppeld aan concrete thema’s van de afdeling of ter voorbereiding op het landelijke congres. De respons was hoog en de uitkomsten werden altijd besproken op de ledenvergadering. Dat maakte de discussie concreter en de besluiten beter.
Het eerste ledenpanel vond plaats in oktober 2012 en ging over het bestuurlijk stelsel in Amsterdam, het tweede in december 2012 ging over de vraag “Op welke thema’s zouden de PvdA-fracties in de gemeenteraad en de stadsdelen zich de komende tijd moeten profileren?”. Het derde ledenpanel werd in maart 2013 gehouden over de ledendemocratie en het rapport “Van Waarde” ter voorbereiding op het congres van 27 april 2013. Dit ledenpanel werd samen met de congresafgevaardigden van Amsterdam (inclusief die van de stadsdelen) voorbereid en was een opmaat naar meerdere ledenpanels ter voorbereiding van congressen of politieke ledenraden. De opzet van de ledenpanels was steeds dat de uitkomsten van de panels met de leden besproken werden op een ALV. De ledenpanels sloegen aan: de leden wilden graag hun mening geven en de discussies op de ALV werden met het bespreken van de uitkomsten van de panels veel effectiever. Er werd een werkgroep gevormd om de ledenpanels voor te bereiden en de uitkomsten in rapportages samen te vatten. Het bestuur, de werkgroep en de congresafgevaardigden gingen samen verder op deze weg en organiseerden in de loop der jaren vele ledenpanels. Amsterdam had hiermee beslist een voortrekkersrol in de ledendemocratie.
Het bestuur van Amsterdam ging nog een stap verder: ze vonden ook dat er van de leden veel meer geregistreerd moest worden. Zo kwam er een werkgroep die zich met de techniek ging bezig houden. Dat resulteerde erin dat het bestuur een uitgebreide ledenadministratie ging hanteren met CiviCRM, waarbij samengewerkt werd met het partijbureau voor de synchronisatie met de centrale ledenadministratie. CiviCRM biedt een breed communicatieplatform met een veelheid aan toepassingen en werkwijzen. CiviCRM werd door de werkgroep ingericht en door het bestuur in gebruik genomen om leden beter te kunnen betrekken bij de communicatie en de boodschap dat we meer zijn dan een kiesvereniging. Dat vond het bestuur na de verkiezingsnederlaag in 2014 noodzakelijk. Deze werkgroep ging zich vanaf midden 2014 de PvdA Nerds noemen. Een geuzennaam van een binnen de PvdA werkende onafhankelijke denk- en ontwikkelgroep m.b.t. ledenparticipatie, ledendemocratie, ledenpanels en community. De PvdA Nerds brachten in oktober 2014 een vooruitstrevend rapport uit onder de naam “Infrastructuur Communicatie PvdA Amsterdam”: Van massale communicatie, naar het individu met dialoog/delen/interactiviteit en het organiseren van responsiviteit (ledenprofielen aanleggen). Het rapport beschreef de noodzaak om de communicatie met de leden te veranderen en de infrastructuur daarop aan te passen. Het onderstreepte de noodzaak om de ledenadministratie daarop te baseren, wat Amsterdam deed met CiviCRM.
In 2015 en 2016 werd CiviCRM verder geoptimaliseerd.
Het gewest Noord-Holland had kennis genomen van de ledenpanels van Amsterdam en wilde met het bestuur van Amsterdam samenwerken om samen, ter voorbereiding op het congres en de politieke ledenraad, ledenpanels te houden en de uitkomsten daarvan met de leden te bespreken. Na een pilot in de voorbereiding naar de politieke ledenraad van september 2016 werd dit gerealiseerd met de voorbereiding van het congres van januari 2017. Het vormde de eerste ontwikkeling voor het voorcongres nieuwe stijl.
De PvdA Nerds organiseerde in november 2016 een seminar “Community Building”. Uitgenodigd werden het bestuur en congresafgevaardigden van Amsterdam, het bestuur van gewest Noord-Holland, pilotgroep gewest Noord-Holland, congresafgevaardigden van andere afdelingen met belangstelling voor ledendemocratie en de PvdA Nerds. De onderwerpen van dit seminar waren:
- Noodzaak van initiatieven uit de vereniging
- Wat is community building?
- Welke gereedschapskist is voor er voor PvdA-communities beschikbaar?
- Welke instrumenten heb je nu al en wat is morgen nodig?
- Hoe maak je nieuwe instrumenten?
- Financiering
- Hoe verder met de groep bouwen?
Het seminar was succesvol en er werd besloten dat dit een landelijk vervolg moest krijgen, wat de PvdA Nerds al eerder bepleitten. Aandacht voor het congres in januari 2017 werd bereikt met moties voor het congres (in samenwerking met het gewest Noord-Holland):
- Naar een versterking van de ledendemocratie
- Goede communicatie en voorlichting m.b.t. de nieuwe ledendemocratie is noodzakelijk
- Meer tijd voor voorbereiding is voor de nieuwe ledendemocratie noodzakelijk.
Oprichting Rode Nest (2017)
Op 7 januari 2017 werd het Rode Nest officieel opgericht als onafhankelijke denk- en ontwikkeltank voor ledendemocratie in de PvdA. De ambitie: ledenpanels, voorcongressen en andere vormen van inspraak structureel ontwikkelen en ondersteunen. Het was een logisch vervolg op de PvdA Nerds.
In 2017 werd eerst de uitwerking van de drie moties met pilots opgepakt om zo meer zicht te krijgen op de uitwerking van de ledendemocratie in de praktijk. Met het partijbureau en het Partijbestuur werd hierover volop samengewerkt, ook m.b.t. de financiën daarvan. Bij die uitwerking werden voorstellen gedaan voor pilots op de verschillende aspecten van de ledendemocratie in deelprojecten met begroting:
- Workshop ledendemocratie lokaal
- Inzetten PvdApp binnen de afdeling
- Partijgenoten om de keukentafel
- Lokaal inzetten ledenadministratie en ledenprofiel
- Multifunctioneel online platform
- Organiseren voorcongres door gewest
- Inzetten PvdApp buitenlandcommissie.
De pilots werden goedgekeurd, maar het kwam helaas niet tot uitvoering. Dat was het gevolg van de situatie na de desastreuze uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen. Hans Spekman trad af als partijvoorzitter, Jan Blom, directeur partijbureau, ging eind 2017 ook weg (beiden waren warme pleitbezorgers van ledendemocratie) en er moest fors bezuinigd en ingekrompen worden: er was geen geld en aandacht meer voor de ledendemocratie.
Het Rode Nest zette in 2017 een eigen organisatie op, compleet met website en nieuwsbrief (actief vanaf 2018) en het opstellen van het Rode Nest Manifest in juni 2017. In dat manifest legt het Rode Nest uit wie wij zijn, waarom wij dit doen, wat wij vinden en wat wij willen. Dit manifest werd positief ontvangen. De nieuwsbrief bleek ook een schot in de roos: hij werd verstuurd naar meer dan 2.000 partijgenoten.
Op het congres van oktober 2017 verzorgde het Rode Nest in het wandelgangenprogramma een workshop over Instrumenten voor ledendemocratie op lokaal niveau. Er was veel potentie en enthousiasme, maar helaas moest er door de ontstane situatie van de partij pas op de plaats gemaakt worden.
Lokale successen (2018-2019)
Het jaar 2018 werd een overgangsjaar. Er werd een nieuwe werkgroep ledendemocratie ingesteld, maar er werd weinig vooruitgang geboekt en de werkgroep stopte. Bij het partijbureau en het Partijbestuur overheerste vooral onduidelijkheid en gerommel in de marge op het terrein van ledendemocratie.
Ook in de afdeling Amsterdam ging het na een bestuurswisseling anders nu de voorzitter van het Rode Nest geen bestuurslid meer was. Het bestuur ging een andere koers volgen.
Het gewest Noord-Holland ging in 2018 in samenwerking met het Rode Nest vol aan de slag met ledendemocratie lokaal. Samen werden ledenpanels voor de voorcongressen opgesteld. Ook kwamen er ledenpanels ter voorbereiding op de Provinciale Statenverkiezingen en die van de waterschappen. Steeds: eerst de vragenlijst en daarna de discussie met de leden, waarbij de uitkomsten van de panels het startpunt vormden voor de discussie waardoor een betere en gerichtere discussie mogelijk werd. De panels zorgden voor brede betrokkenheid van de leden. De deelname van de leden was groot: leden willen graag hun mening geven. Deze opzet was een groot succes.
Het Rode Nest organiseerde in september 2018 een Werkconferentie Najaarsoffensief: het is 2 voor 12!
Het Rode Nest wilde hun kennis en ervaring delen met vertegenwoordigers van afdelingen en gewesten. Besturen van afdelingen en gewesten zagen hun ledenaantal teruglopen, terwijl zij zich over de kop werkten. Telkens stond de vraag centraal hoe leden actiever en structureler bij besluitvorming betrokken konden worden: van ledenpanels tot communicatie via CRM-systemen: Er moest hard gewerkt worden om ledendemocratie van onderop vorm te geven en daarvoor landelijk aandacht te krijgen. We maakten ons zorgen, terwijl er juist goede resultaten lokaal werden geboekt. Deze aanpak moest een verder vervolg krijgen, waarbij het Rode Nest graag wilde helpen.
Het programma:
- Probleemstelling en introductie programma
- Het inzetten van ledenpanel in gewest of afdeling
- Ledendemocratie binnen het gewest Noord-Holland
- Voorlopige conclusies en aanbevelingen
- Lunch en sociale contacten
- Ledendemocratie van onderop en de instrumenten daarvoor
- In sub sessie concreet aan de slag
- Plenaire terugkoppeling
- Conclusies, aanbevelingen en afsluiting.
De werkconferentie was een groot succes. Veel deelnemers gingen geïnspireerd naar huis met het idee over hoe de binding met de leden verder vorm en inhoud gegeven kon worden en dat goede communicatie en terugkoppeling van onschatbare waarde is. Het versterken van de ledendemocratie van onderop is geen overbodige luxe.
Ook in 2019 was het Rode Nest volop in actie. De werkconferentie werd twee keer herhaald in Zwolle en in Doetinchem. Tijdens het congres in januari werd ook weer een workshop gehouden. Voor het gewest Noord-Holland werden weer ledenpanels georganiseerd, o.a. over de campagne voor de verkiezingen van Provinciale Staten.
Evaluatie & aanbevelingen en lokale initiatieven (2020)
Het partijbestuur vroeg een nieuwe Werkgroep Ledendemocratie om de resultaten van de ledendemocratie 2015-2019 te evalueren en te komen tot vernieuwende ideeën van samenkomen, debat en digitale en fysieke inspraak voor leden en niet-leden. Het Rode Nest, dat in de werkgroep zat, voerde hiervoor een grote enquête onder alle leden uit, en presenteerde ook de analyse van de uitkomsten. Geen eenvoudige klus vanwege het grote aantal open vragen. Die bevindingen heeft het Rode Nest in een rapport vastgelegd. De respons was hoog en de conclusie helder: leden waren gematigd tevreden, maar zagen veel ruimte voor verbetering.
De werkgroep bracht in februari 2020 haar rapport uit met als titel: Ledendemocratie: het fundament van de partij waarin het de analyse van de evaluatie en de interviews met betrokkenen beschreef met als conclusie: “Veel gedaan, maar nog veel te doen.” Het formuleerde op basis daarvan 8 aanbevelingen met daaraan gekoppeld een reeks acties. De 8 aanbevelingen zijn:
- One-person-one-vote
- Communicatie
- Voorcongressen
- Bied ondersteuning
- Vraag de leden: ledenpanels
- Investeer en ontwikkel
- Presidium als bewaker van de ledendemocratie
- Het motievolgsysteem.
Als voorbeeld een citaat uit het rapport met de uitwerking van aanbeveling 5. Vraag de leden:
“Uit de evaluatie blijkt dat leden graag via ledenpanels betrokken willen worden, zowel op landelijk als op lokaal en gewestelijk niveau. De werkgroep adviseert daarom een experiment te starten met ledenpanels: het organiseren van een ledenpanel op lokaal, regionaal en/of landelijk niveau om leden regelmatig uit te nodigen hun visie en inzichten te delen. Met name betrokkenheid, ledenbinding en de versterking van democratische processen lijken met dit instrument versterkt te zullen worden, evenals het betrekken van meer jongere leden.
De ledenpanels mogen niet leiden tot formele beslissingen, zoals bij een statutaire ledenraadpleging het geval is; het is immers geen referendum. Ledenpanels kunnen inzicht geven in hoe een onderwerp leeft onder de leden en kunnen leden betrokken houden bij besluitvorming. Vragen in een dergelijk landelijk panel kunnen gesteld worden door het Partijbestuur, de fracties in de Eerste en Tweede Kamer en in het Europees Parlement, maar ook door landelijke netwerken. Bij lokale ledenpanels kunnen vragen gesteld worden door het afdelingsbestuur, de fractie in de gemeenteraad en werkgroepen. Bij de gewestelijke ledenpanels kunnen vragen gesteld worden door het gewestelijk bestuur, de fractie in de Provinciale Staten of Waterschappen en werkgroepen. Op deze manier gaan onder meer bestuur en fractie in een geregisseerd vraag- en antwoordstramien in gesprek met leden. Het ledenpanel is een voorbeeld van hoe de partij, door de wisselwerking tussen leden en bestuurders, aan kracht wint. De vragen kunnen gesloten, maar ook meer open en inventariserend van aard zijn.
Het Rode Nest heeft een handige richtlijn opgesteld voor het stellen van vragen bij een ledenpanel en kan als bewezen facilitator ingezet worden: het kan workshops organiseren, vrijwilligers opleiden voor het technisch realiseren van ledenpanels en het verzorgen van rapportages en analyses.
Bij het gebruik van ledenpanels zal te allen tijde transparant moeten zijn wie de vragen heeft opgesteld en met welke reden. De vragensteller heeft een sturende rol: deze bepaalt de agenda. De uitkomsten van ledenpanels kunnen daarom niet zonder meer als een één-op-één vertaling van de inzichten van leden gezien worden. Om echter vanuit de leden input te ontvangen, kunnen ledenpanels ook ingezet worden om te inventariseren wat er onder hen leeft en wat zij op bijvoorbeeld een voorcongres of een andere bijeenkomst zouden willen bespreken. Daartoe zou een ledenpanel ter voorbereiding op een voorcongres de simpele open vraag kunnen stellen: ‘Wat wilt u met partijgenoten bespreken?’ of ‘Welk onderwerp zou u op de agenda willen hebben?’ Zodoende wordt er gewerkt aan agendasetting van onderop. Tot slot moet in een ledenpanel ook gecommuniceerd worden wanneer de bijeenkomst plaatsvindt waarop de resultaten ervan worden besproken.
ACTIE:
- Experimenteer met ledenpanels op lokaal en regionaal niveau. Het Rode Nest kan hiervoor opereren als facilitator voor begeleiding, workshops en technische uitvoering.
- Organiseer jaarlijks landelijke ledenpanels (via de digitale weg) om de leden de mogelijkheid te geven adviserende/richtinggevende uitspraken te doen over (actuele) politieke thema’s. Laat deze ledenpanels gepaard gaan met een fysieke bijeenkomst waarin verdieping, ontmoeting en uitwisseling plaats kan vinden.
- Richt ledenpanels zo in dat voor iedereen transparant is wie de vragen heeft opgesteld en met welke reden.
- Richt ledenpanels zo in dat agendasetting van onderop wordt gefaciliteerd.
Het rapport werd opgenomen in de congresbundel maart 2020. Daarin gaf het partijbestuur ook een reactie op het rapport. Het herkent zich in de uitgevoerde evaluatie en geeft aan dat het de 8 aanbevelingen met de daaraan gekoppelde acties graag een vervolg wil geven. Daarin was ook een rol weggelegd voor het Rode Nest. Het congres onderschreef de aanbevelingen.
Het Rode Nest organiseerde voor verschillende afdelingen ledenpanels onder meer ter voorbereiding op de gemeenteraadsverkiezingen en voor het gewest Noord-Holland weer een ledenpanel voor het voorcongres.
Met het gewest Noord-Holland werd in het voorjaar van 2020 een specifiek en bijzonder project gestart.
Het bestuur van het gewest PvdA Noord-Holland wilde samen met de afdelingsbesturen en de gemeenteraadsfracties het beter gaan doen als het om scouting, talentontwikkeling en opleidingen gaat. Om een plan van aanpak te kunnen opstellen, is het noodzakelijk om kennis te hebben van de genoemde aandachtsgebieden van de actuele situatie bij de afdelingen. Voorts is het van belang te weten welke andere wensen bij deze besturen en fracties leven, zo ook bij de leden zelf; in de onderhavige situatie dus de relatief nieuwe leden. Voor dit project werkte het bestuur samen met het Rode Nest. Er werden 3 ledenpanels gehouden:
- Ledenpanel voor de afdelingsbesturen van het gewest
- Ledenpanel voor de fracties van de gemeenteraden in het gewest
- Panel voor nieuwe leden van het gewest die in de afgelopen vijf jaar lid zijn geworden.
Het Rode Nest heeft de panels uitgevoerd en de rapportage van de uitkomsten verzorgd.
Dit project heeft veel informatie opgeleverd. Er bleek een grote behoefte aan scouting, talentontwikkeling en opleidingen te bestaan, maar ook aan ideeën voor verbetering. Dit leidde in het gewest tot een actieplan om helder te krijgen wat de condities en mogelijkheden voor samenwerking van afdelingen en fracties in het gewest zijn, alsook het vormen van een thuisfront voor nieuwe leden. De opvang van nieuwe leden en het stimuleren van communicatie tussen leden laat te wensen over. Het project was een lichtend voorbeeld voor andere gewesten, maar het kreeg helaas geen navolging.
In 2020 werd de Jaap Burger Stichting het formele huis, dus de rechtspersoon voor het Rode Nest. Hierdoor is het Rode Nest in staat om contracten te sluiten en over een bankrekening te beschikken.
Ondertussen was de Coronatijd losgebarsten en stond veel stil.
In 2021 organiseerde we voor veel afdelingen ledenpanels ter voorbereiding op de gemeenteraadsverkiezingen van 2022. Het Rode Nest had een universeel format met vragen ontwikkeld wat door de afdelingen aangevuld kon worden met specifieke lokale vragen. Dat bleek goed te werken, waardoor afdelingsbesturen veel meer zicht kregen op wat er met een ledenpanel mogelijk is. Vooral ook met de uitkomsten, waarbij het Rode Nest ook zorgde voor stellingen voor de verdere discussie op de ledenvergaderingen.
Het Rode Nest organiseerde voor de gewesten Noord-Holland en Utrecht ledenpanels over de verkiezingsuitslag van de Tweede Kamerverkiezingen.
Stilstand landelijk en doorontwikkeling lokaal met eigen initiatieven (2021-2024)
In juli 2021 bracht de (nieuwe) permanente Werkgroep Ledendemocratie haar adviesrapport uit met als titel Zonder ontmoetingsdemocratie, geen ledendemocratie en de ondertitel Over eigenaarschap, ideeënfabriek en het clubgevoel. De werkgroep maakt het volgende onderscheid:
Partijdemocratie is zowel formele ledendemocratie als informele ontmoetingsdemocratie.
Bij de totstandkoming van dat rapport heeft het Rode Nest een aantal keren overleg gevoerd met de werkgroep over de inzet van ledenpanels, welke rol het Rode Nest daarbij kan spelen en over verschillende punten die door de werkgroep waren aangedragen. Ondanks die overleggen is de uitwerking van ledenpanels in het rapport niet erg concreet geworden. Er kon niet worden uitgelegd hoe ledenpanels een laagdrempelige en aansprekende manier kunnen zijn om leden te betrekken bij ideevorming op zowel landelijk als ook op het niveau van gewest en afdeling. De werkgroep roept in het rapport het Partijbestuur op om met het Rode Nest een ontwikkelingsplan voor ledenpanels te maken. Naar de mening van het Rode Nest had de werkgroep samen met het Rode Nest dat plan kunnen ontwikkelen. Hier spreekt een gebrek aan enthousiasme van de werkgroep voor het inzetten van ledenpanels uit. Dat heeft het Rode Nest zeer verbaasd omdat er juist grote successen worden geboekt met ledenpanels met gemiddeld zo’n 20 tot 40% deelname van de uitgenodigde leden. Terwijl ook bleek dat de uitkomsten van het ledenpanel een goed startpunt zijn voor verdere discussie met de leden.
Het nieuwe partijbestuur met Esther-Mirjam Sent als voorzitter heeft nooit een officiële reactie op het rapport geschreven, noch voorgelegd aan de leden. Daardoor heeft er hierover geen grondige discussie met de leden plaatsgevonden. Het leidde niet tot verankering van de ledendemocratie, maar tot verdere vertraging. Het partijbestuur vroeg de werkgroep om het uitgebrachte advies nader te prioriteren. Dit is echter nooit formeel met de leden gecommuniceerd. In die prioritering zijn met name punten naar voren gekomen die zonder veel kosten gerealiseerd konden worden, zoals aanpassing van de reglementen. Daarnaast een optimalisering van de huidige status quo van de in gebruik zijnde digitale tools. Het partijbestuur heeft alleen die punten opgepakt en die ter besluitvorming aan het congres in juni 2022 voorgelegd. Daarbij ging het bijvoorbeeld over voorcongressen en de Verenigingsraad, waarover juist eerst een grondige discussie gevoerd had moeten worden. Voorcongressen waren een belangrijk onderdeel van de ledendemocratie, maar die werden door het partijbestuur niet op hun juiste waarde geschat.
Het Rode Nest ging daarom zelfstandig door met specifieke aandacht voor en stimulering van lokale ledendemocratie met ledenpanels en formats. In het najaar 2021 heeft het Rode Nest meegewerkt aan het actieplan Samen Sterker van het gewest Noord-Holland, naar aanleiding van de uitkomsten van een groot onderzoek met drie panels, die het Rode Nest voor het gewest heeft gehouden (zie boven). Uit dit onderzoek bleek hoezeer er hulp en ondersteuning door het Gewest gewenst is aan de afdelingen en fracties. Ook als het gaat om de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022. In het actieplan staan verschillende acties ter ondersteuning van afdelingen en fracties.
Eind 2021 riep het Rode Nest lezers van de nieuwsbrief op om vrienden van het Rode Nest te worden en om het Rode Nest financieel te ondersteunen met donaties.
In 2022 heeft het Rode Nest een advies geschreven voor het gewest Noord-Holland tot verbetering van de communicatie van de infrastructuur, mede naar aanleiding van het actieplan (zie boven). De huidige communicatie met de leden in al haar facetten verloopt gebrekkig. Er is structuur nodig die voldoet aan de eisen die voldoen aan de behoefte van integraliteit, samenhang, de nodige collectiviteit en individualiteit. De voorgestelde communicatie is een geheel aan samenhangende toepassingen en mogelijkheden die verder uitgebreid kunnen worden. Met de infrastructuur zal het bestuur van het gewest Noord-Holland stevige vaart kunnen maken met de verbetering van de externe en interne communicatie van het gewest. Het gewest Noord-Holland getuigt hiermee van visie op wat daarvoor nodig is en is daarmee een lichtend voorbeeld voor andere gewesten, maar ook voor het partijbestuur en het partijbureau.
Het geeft verdere vorm en inhoud aan de ledendemocratie binnen de vereniging. Omdat die zoveel aspecten en elementen, inclusief de daarvoor noodzakelijke toolbox, bevat, is besloten om eerst met de basis van de infrastructuur aan de slag te gaan. Daarna kunnen de andere elementen opgepakt worden. Zo wordt het een behapbaar voortschrijdend proces. Het Rode Nest heeft vervolgens het basisontwerp opgesteld en een eerste versie daarvan gemaakt. Die eerste versie is vervolgens gebruikt voor de campagne van de verkiezingen voor de Provinciale Staten in 2023.
Het Rode Nest organiseerde voor zowel het gewest Noord-Holland als gewest Utrecht verschillende ledenpanels ter voorbereiding op de verkiezingen van de Provinciale Staten in 2023 als ook voor het voorcongres. Deze ledenpanels waren een succes en leverde veel informatie op.
Op het congres van juni 2022 bevatte het programma vele momenten waarop ledendemocratie direct of indirect aan de orde was. In een extra uitgave van onze nieuwsbrief (Nieuwsflits congres) attendeerden wij onze lezers daarop. Belangrijke ordevoorstellen met het oog op de ledendemocratie haalden het niet, ook omdat het partijbestuur zich daartegen verzette. Gevolg hiervan was de voorgestelde wijzigingen van de statuten en reglementen voor de voorcongressen, de politieke ledenraad en de verenigingsraad werden aangenomen waardoor de invloed en betrokkenheid van de leden sterk verminderd werd. Het instrument voorcongres werd feitelijk de nek omgedraaid en daarmee is een belangrijk onderdeel van de ledendemocratie teniet gedaan.
Tijdens het congres in juni 2022 had het Rode Nest in de wandelgangen een stand ingericht om leden te informeren over het belang van de ledendemocratie en over het Rode Nest. We hebben leuke gesprekken met de leden gevoerd.
Omdat we graag wilden weten wat de leden belangrijk vinden organiseerde het Rode Nest tijdens het congres een kort PvdA Congrespanel over ledendemocratie. Hier volgt de top drie van de uitslag:
- De ledendemocratie begint van onderop (via afdelingen en gewesten): wanneer de PvdA bruist, is dat als een bubbelbad dat bruist van onderop.
- De sociaaldemocratische PvdA is democratisch in hart en nieren en in al haar geledingen hebben de leden het voor het zeggen.
- De PvdA is niet het eigendom van een partijleider, noch van het partijbestuur, maar van de leden.
Het Rode Nest had na het congres een gesprek met partijvoorzitter Esther-Mirjam Sent over de stand van zaken van de ledendemocratie en over het eindrapport van de Werkgroep Ledendemocratie. Helaas waren de uitkomsten van het gesprek weinig concreet en hoopvol. Het is duidelijk dat er met de nieuwe partijvoorzitter een andere wind waait en dat dat niet goed uitpakt voor de ledendemocratie.
In oktober 2022 kwam op de Politieke Ledenraad het onderwerp ledendemocratie helemaal niet aan de orde.
Voor de gewesten Noord-Holland en Utrecht organiseerde het Rode Nest ledenpanels om van de leden te horen wat zij van de uitslag van de Provinciale Staten 2023 vonden. Het leverde vele discussiepunten op.
In april 2023 heeft het Rode Nest op een bijeenkomst van het gewest Drenthe uitleg gegeven over de ledendemocratie, het Rode Nest en wat zij hebben gedaan in o.a. Noord-Holland en ook over de mogelijkheid en wenselijkheid om in Drenthe een Ledenpanel te houden.
Toenemende zorgen van het Rode Nest (2023-2024)
In 2023 namen de zorgen van het Rode Nest over de stand van zaken van de ledendemocratie in de partij steeds meer toe. In onder meer de nieuwsbrief van juli 2023 besteedden we daar veel aandacht aan. Het partijbestuur houdt vele ledengesprekken in het land om te praten over de linkse samenwerking en over de toekomst van de partij. Het zet dus volop in op ontmoetingsdemocratie. Maar waar blijft de ledendemocratie? Alleen ontmoetingsdemocratie is geen democratie. Het Rode Nest riep het partijbestuur met klem op om partijbreed het ledenpanel als voorbereiding op het ledenreferendum in te zetten om zo de meningen van de leden over de samenwerking met GroenLinks te vernemen. Het partijbestuur negeerde helaas deze oproep.
In onze nieuwsbrief van september 2023 deelden we opnieuw onze zorgen en vroegen ons af: Worden de leden nog naar hun mening gevraagd? Het partijbestuur lijkt zich weinig van de leden aan te trekken…
In die nieuwsbrief stond een interessant dubbelinterview met Otwin van Dijk, voorzitter van de Werkgroep Ledendemocratie binnen de partij en Hans Aertsen, voorzitter van het Rode Nest onder de titel Hoe staat het met de ledendemocratie in de PvdA? Het leverde een interessant inkijkje op in de werkwijze van de werkgroep bij de totstandkoming van hun eindrapport “Zonder ontmoetingsdemocratie, geen ledendemocratie”. Alle aspecten kwamen langs, ook de toepassing van ledenpanels als instrument om de mening van alle leden te peilen over belangrijke onderwerpen binnen de partij. Het was een goede en open discussie tussen beide geïnterviewden. Uiteindelijk was de conclusie: We moeten gewoon verder met de ledendemocratie en dus ook met de ledenpanels. Maar het partijbestuur durft gewoon niet. Zoals Otwin van Dijk zei: “Bin nie bange”.
In 2024 organiseerde het Rode Nest voor vele afdelingen een ledenpanel ter voorbereiding op de keuzes die in de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen in 2026 gemaakt moesten worden. Het Rode Nest had een conceptvragenlijst opgesteld, die door de afdelingen werd aangepast aan de lokale situatie. De vragenlijst bestond uit vier blokken: persoonlijke achtergrond, landelijke samenwerking tussen PvdA en GroenLinks, de PvdA lokaal, en een specifiek lokaal blok. Bij elke meerkeuzevraag werd ruimte geboden voor verdere toelichting. Deze ledenpanels leverden waardevolle inzichten en informatie op en kenden een hoge respons van 30 tot 40%. Dit recordaantal deelnemers toont aan dat het onderwerp leeft en dat de leden graag hun mening willen delen. Ook hebben de respondenten veel werk gemaakt van hun deelname door de open vragen uitgebreid te gebruiken voor verdere toelichting op hun antwoorden. Dit zorgde er voor dat de antwoorden een genuanceerder beeld gaven dan als dat niet was gebeurd. De discussies met de leden konden daar verder op aansluiten en de fysieke discussie kon veel inhoudelijker en gerichter worden gevoerd.
Ook in 2024 namen de zorgen over de stand van zaken van de ledendemocratie binnen de partij bij het Rode Nest verder toe. En dat terwijl het lokaal tot goede resultaten leidt. Op het congres van april 2024 was er opnieuw weinig aandacht voor de ledendemocratie.
In een extra uitgebrachte Nieuwsflits van mei 2024 uitte het Rode Nest haar zorgen over het gebrek aan echt debat binnen de PvdA en de stagnerende voortgang van de ledendemocratie. En dat tien jaar na het rapport van de commissie Noten, dat wees op de noodzaak van permanente vernieuwing van de partijdemocratie. Het Rode Nest had daarom besloten niet langer af te wachten, maar zelf het initiatief te nemen om het debat binnen de partij aan te zwengelen. In dit kader werd onder de lezers van de nieuwsbrief een Rode Nest panel georganiseerd. Dit panel bevatte vragen over de PvdA als democratische ledenpartij, over de samenwerking met GroenLinks en over de bestaansredenen van de PvdA.
Veel lezers maken zich zorgen over de staat waarin de interne democratie verkeert.
De behoefte van leden aan informatie en betrokkenheid is zeer verschillend. Er is een aanzienlijke behoefte aan betere communicatie en inclusievere besluitvormingsprocessen binnen de partij. Men ervaart een grote afstand tussen het bestuur en de leden en men vindt dat belangrijke beslissingen worden genomen zonder voldoende input van de leden. Men ervaart een hardnekkige top-down cultuur.
In juni 2024 had het Rode Nest een vervolg gesprek met partijvoorzitter Esther-Mirjam Sent over de stand van zaken van de ledendemocratie en over het landelijk inzetten van ledenpanels. Ook dit gesprek resulteerde in teleurstelling en opnieuw geen concrete afspraken.
Naar aanleiding van de grote zorgen van het Rode Nest en de uitkomsten van lezerspanel organiseerde het Rode Nest in november 2024 voor PvdA-leden en lezers van onze nieuwsbrief een discussiebijeenkomst met als titel PvdA Partijdemocratie in 2024. Het Rode Nest zette daarbij in op revitalisering van de partijcultuur binnen de PvdA en de samenwerking met GroenLinks, en legde de focus op het behoud en de versterking van interne democratie. Wij willen dat de leden samen met ons het tij gaan keren.
Tijdens de bijeenkomst kwam een duidelijke boodschap naar voren: de afstand tussen het partijbestuur en de leden is te groot. Veel leden ervaren dat besluitvorming te veel van bovenaf wordt opgelegd, en dat er te weinig ruimte is voor een open dialoog en debat. Leden missen dat laatste. Voordat er besluiten worden genomen, moet er een grondige en zorgvuldige meningsvorming plaatsvinden, waarin leden actief worden betrokken. Ledenpanels kunnen daarvoor adequaat ingezet worden. Alleen dan kunnen we bouwen aan een partij waarin iedereen zich gehoord voelt.
De discussie leverde niet alleen kritische noten op, maar ook constructieve ideeën. Het kernidee: ledendemocratie moet van onderop komen en de norm worden. Dit betekent een cultuuromslag en een herwaardering van afdelingen, regio’s en gewesten als de motoren van de partijdemocratie. Door klein te beginnen – met lokale besturen die willen meedenken en experimenteren – kan een sneeuwbaleffect worden gecreëerd.
Dagvoorzitter van de bijeenkomst was Michiel Geuzinge, voormalig afdelingsvoorzitter van Amsterdam.
Na afloop constateerde hij dat een goed functionerende interne democratie een politieke vereniging sterker maakt. Als je na een goede interne discussie tot gezamenlijk gedragen doelen komt, sta je sterker tegenover andere partijen en sterker in de maatschappelijke discussie. De partijtop moet interne democratie verbeteren, want top-down leiderschap maakt een partij op den duur zwakker.
Ook tijdens de Politieke Ledenraad van eind november was er geen aandacht voor de ledendemocratie.
2025: de afbraak van de ledendemocratie
Begin 2025 was het Rode Nest bezig om alle ideeën en verdere uitkomsten van de discussiebijeenkomst van november 2024 verder uit te werken. Daarbij kwam ook steeds weer de vraag naar voren hoe we als Rode Nest een vuist kunnen maken voor de verdere optimalisering van de ledendemocratie in de partij om niet een roepende in de woestijn te worden. Maar plotseling werden we ingehaald door een actie van het partijbestuur. De partijbesturen van de PvdA en GroenLinks gaan op hun congres in juni 2025 aan de leden voorstellen om versneld te besluiten tot een fusie van beide partijen. Ze moeten opgaan in een nieuwe linkse partij. Met dit voorstel wijken de partijbesturen af van het afgesproken traject dat twee jaar zou duren en waarbij pas in de tweede helft van 2026 een besluit zou worden genomen. Het Rode Nest voelt zich overvallen en heeft bezwaren tegen het proces en de versnelling van het partijbestuur:
- Schending van de ledendemocratie
- Onvoldoende dialoog met de leden: het echte debat met de leden wordt niet aangegaan
- Beslissing over fusie zonder inhoudelijke visie waardoor de besluitvorming over de toekomst van de PvdA niet zorgvuldig kan plaatsvinden
- Problemen voor lokale afdelingen bij de gemeenteraadsverkiezingen.
Het Rode Nest besloot daarom in actie te komen en dat samen te doen met Rood Vooruit, een platform voor meningsvorming over de sociaaldemocratie in Nederland. Het Rode Nest en Rood Vooruit delen hun zorgen over het proces op weg naar het congres van 21 juni 2025 en bundelen hun krachten voor democratie in de partij en het fusieproces.
De eerste gezamenlijke actie was het houden van twee ledenpanels (Rode Nest en Rood Vooruit), om inzicht te krijgen in hoe leden denken over de manier waarop het partijbestuur toewerkt naar een versnelde fusie. De panels zijn los van elkaar georganiseerd, maar stelden dezelfde vragen. Daarmee bieden ze een uniek tweeluik van geluiden uit de partij: kritisch, doordacht en betrokken maar ook verdeeld.
Het Rode Nest Panel werd georganiseerd onder de lezers van de nieuwsbrief van het Rode Nest en het Rood Vooruit Panel onder de supporters en sympathisanten van Rood Vooruit. Bijna 700 leden in de panels laten hun stem horen. Wat blijkt? De zorgen zijn groot, de betrokkenheid is nog groter, maar de tweespalt ook.
De panels maken duidelijk dat veel leden zich zorgen maken over het fusieproces en de manier waarop het partijbestuur de besluitvorming inricht:
- Democratische legitimiteit onder druk: Leden voelen zich onvoldoende betrokken. In beide panels klinkt de roep om zorgvuldigheid, transparantie en échte invloed. “Democratie is niet alleen stemmen, maar ook meedenken vooraf,” zegt een deelnemer treffend.
- Fusieplannen te vroeg en te vaag: Er is veel kritiek op het voornemen om al in juni tot een fusie te besluiten. Leden willen eerst duidelijkheid over inhoud, ideologische koers en statuten.
- Electorale zorgen: Veel lokale afdelingen maken zich zorgen over de gemeenteraadsverkiezingen van 2026. Wat vertel je een kiezer als je in maart nog PvdA heet, en daarna ineens iets anders bent?
- Breed gedeelde wens: Eerst de inhoud, dan pas de vorm. Beide panels willen voorafgaand aan een fusiebesluit helderheid over de sociaaldemocratische koers en identiteit van de nieuwe partij.
- Tweespalt onder de leden: de leden zijn sterk verdeeld in hun mening over de fusie.
De uitkomsten van beide panels werden besproken op een bijeenkomst van Rood Vooruit op 12 april 2025, waarvoor ook de lezers van de nieuwsbrief van het Rode Nest waren uitgenodigd. Het bleek een goede opmaat naar verdere discussie.
Het Rode Nest en Rood Vooruit organiseerden samen meer acties richting congres. Er werd ook een groot aantal moties ingediend.
Dieptepunt
Het congres op 21 juni 2025 vormde het dieptepunt vanuit het perspectief van de ledendemocratie.
In de aanloop naar en tijdens het congres ontbrak het echte debat en de discussie. Leden werden niet volledig geïnformeerd. In de aanloop naar het congres werd een online ledenreferendum over de fusie gehouden, maar zonder de alternatieven waarvoor moties waren ingediend en zonder inhoudelijke discussie.
De op zijn minst onfatsoenlijke gang van zaken tijdens het PvdA-congres en de manipulatie van het partijbestuur ten aanzien van de congresagenda, het principebesluit om te fuseren en de ingediende moties waren ongehoord. Het partijbestuur presteerde het zelfs om de moties voor de sociaaldemocratische grondslag van de fusiepartij en voor zeggenschap van de leden bij het fusieproces te ontraden! Deze moties werden dan ook weggestemd.
Bij het gezamenlijke GroenLinks-PvdA congres ging het er zelfs vervelend aan toe: tegen het boe roepen, overstemmen, beledigen en vernederen van de indieners en ondersteuners van de moties werd door het presidium en beide partijbesturen niet ingegrepen. Een schande!
Het Rode Nest kan niet anders dan concluderen dat met het congres en de aanloop ernaartoe niet alleen een ernstige schending van de ledendemocratie heeft plaatsgevonden, maar ook dat op het congres de partijdemocratie om zeep is geholpen. Een pijnlijke conclusie omdat het volledig haaks staat op waar het Rode Nest voor staat. Het Rode Nest blijft verdoofd en verdwaasd achter. Het einddoel is niet bereikt.
Advies van het Rode Nest
De fusiediscussie met GroenLinks liet zien hoe kwetsbaar de partijdemocratie is zonder stevige basis. Leden kregen te weinig alternatieven en te weinig echte invloed. Het Rode Nest ziet daarom de volgende cruciale stappen voor de toekomst:
- Aandacht voor fysieke ledendemocratie (discussie en debat) en ontmoetingsdemocratie naast die voor digitale ledendemocratie.
- Doorvoeren van ledendemocratie van onderop (lokale ledendemocratie).
- Ledenpanels standaard maken – landelijk én lokaal, gekoppeld aan discussie voorafgaand aan besluitvorming.
- Voorcongressen nieuw leven inblazen – mét mogelijkheid om moties voor te bereiden.
- Verantwoording en terugkoppeling verplichten – aangenomen moties en adviezen mogen niet meer genegeerd worden. Er moet weer een motievolgsysteem ingevoerd worden.
- Lees de rapporten van de commissie Noten en die van de Werkgroepen Ledendemocratie nog eens goed door voor de inrichting en uitvoering van de ledendemocratie.
- Leer van fouten uit het verleden.
Ledendemocratie is geen luxe, het is het fundament van een gezonde sociaaldemocratische partij.
Tijdlijn Rode Nest
| 2011 | Start afdeling Amsterdam met ledenonderzoek en ledenpanels |
| 2014 | Start werkgroep PvdA Nerds in Amsterdam:
|
| 2016 | Vervolg met de werkgroep PvdA Nerds:
|
| 2017 |
|
| 2018-2020 |
|
| 2020 |
|
| 2021 | Rapport Zonder ontmoetingsdemocratie, geen ledendemocratie |
| 2021-2024 | Stilstand landelijk en doorontwikkeling lokaal met eigen initiatieven van het Rode Nest In 2022 advies voor het gewest Noord-Holland tot verbetering van de infrastructuur communicatie van het gewest |
| 2023-2024 | Toenemende zorgen van het Rode Nest |
| 2025 | Samenwerking met Rood Vooruit De afbraak van de ledendemocratie Fusiedebat: urgentie van structurele ledendemocratie groter dan ooit… |
Hans Aertsen