Regering doet te weinig met de adviezen van overheidsadviseurs
Het Progressief Oppositieakkoord van PvdA en Groen Links en het Nieuwe Regeerakkoord (Rutte IV) leiden tot een aantal politieke overwegingen voor “onder de Kerstboom”.
De meeste reacties in de pers op het Progressief Oppositieakkoord zijn in eerste instantie een goedkeuring van de vijftien belangrijkste ambities van de PvdA en Groen Links, direct gevold door de constatering dat die ambities wel erg globaal blijven. Het lijken meer wensen en ze zullen niet makkelijk te concretiseren zijn.
De reacties op het nieuwe Regeerakkoord gaan vooral over de fouten van Rutte I, II en III en de ca. 75 miljard Euro die het nieuwe kabinet wil besteden aan het corrigeren van deze fouten uit het verleden. En dat bovenop de 100 miljard Euro die al aan coronasteun is uitgegeven!
Vrijwel de hele oppositie reageerde fel op de in het Regeerakkoord vermeende bezuiniging op de zorg. Jammer, want meteen willen scoren, terwijl de zorgbegroting nog steeds blijft groeien, is toegeven aan mediadynamiek.
Volgens Tjeenk Willink hebben overheden zich het laatste decennia als marktpartij ontwikkeld
Huidige politiek gaat teveel over korte termijn, van waardenafweging is geen sprake meer
In deze Gluren bij de Buren wordt een aantal structurele pijnpunten aangestipt, die u ze zelf “onder de Kerstboom” kunt overdenken, met als doel te overwegen hoe (toekomstige) problemen het best aangepakt kunnen worden. U moet mij maar vergeven, dat ik me bij het formuleren van deze pijnpunten voornamelijk heb laten inspireren door Herman Tjeenk Willink’s “Groter denken, kleiner doen” (zie eerdere Nieuwsbrieven).
Tjeenk Willink onderbouwt heel overtuigend hoe in de laatste decennia overheden zich op tal van punten als marktpartijen hebben ontwikkeld. Daardoor zijn onze democratische waarden in het politieke debat ernstig verwaarloosd.
In bijvoorbeeld de Tweede Kamer wordt wel heel veel gesproken en geoordeeld over te nemen maatregelen, maar inhoudelijke debatten, waarin sprake is van politieke waardenafweging, lijken in de vergetelheid te zijn geraakt..
Het resultaat is zeer slechte wetgeving door de Tweede Kamer, geen aandacht vooraf voor uitvoeringsproblemen en het zoekspelen van lange termijnvisies.
Adviezen van de WRR, Rekenkamer, Raad van State en Ombudsman worden welwillend in ontvangst genomen, maar er wordt onvoldoende mee gedaan, aldus Tjeenk Willink. Hoe staat het in dit licht met de ambities die respectievelijk Rutte IV en het Progressief Akkoord verwoorden?
- Rutte IV neemt zich voor om 75 miljard goedkoop te gaan lenen en wil veel gaan investeren in de klimaataanpak, de woningbouw etc. Pikant is dat de 100 miljard voor de coronasteunmaatregelen gespaard zijn door Rutte II, door de al dan niet te strenge bezuinigingen om de financiële crisis van 2009 op te lossen. Dit laatste is natuurlijk een pijnpunt voor ons als PvdA, maar je kunt ook zeggen een “staaltje” te gezond financieel beheer, passend in de traditie van Drees/Duisenberg/Kok/ Dijsselbloem, waardoor nu geen extra bedragen voor de coronamaatregelen geleend hoefden te worden. Laat de PvdA zich dus niet al te schuldbewust gedragen, misschien zelfs haar zegeningen tellen. In de komende maanden gaat zeer waarschijnlijk een felle financieeleconomische discussie ontstaan over het gevaar van (hoge) inflatie, het al dan niet stijgen van de rente, onvoldoende beschikbaarheid van personeel en de vraag hoe torenhoge schulden afgebouwd kunnen worden. Er zijn veel onzekerheden en de beloften van Rutte IV kunnen ook heel letterlijk tot veel schuld leiden. Voorzichtigheid lijkt geboden. Tjeenk Willink waarschuwt ons bovendien: bezint eer ge begint met investeren! Geeft u uw geld als politiek niet te gemakkelijk uit in het verlengde van lobbyclubs en marktpartijen? Door wie heeft u zich laten adviseren? Alleen door adviesclubs met veel marktbindingen of ook door uw eigen ambtelijke apparaat? Investeert de politiek wel voldoende in de eigen ondersteunende expertise op de Ministeries? Zet een klein percentage van de totale investeringssom zichtbaar in om publieke expertise te vergroten, waarin afweging van politieke waarden veel meer aandacht krijgen. Kortom: voer eerst een stevig politiek debat op basis van waarden. De meeste kiezers zijn niet dom en hebben een donkerbruin vermoeden, dat de schulden die de overheid nu tegen een laag percentage wil aangaan, op langere termijn niet houdbaar zijn door eventuele hogere rentes. De rekening komt straks terug bij de belastingbetalers en dat zijn in Nederland vooral de gewone werknemers.
- De ambitie in het Progressief Akkoord m.b.t. klimaat is zéér ambitieus en dat is goed: de opwarming van de aarde niet met 2 graden laten oplopen, maar met maximaal 1,5 graden Celsius. Kan dat echter zonder veel potentiële pijn? In het Regeerakkoord van Rutte IV wordt 35 miljard Euro voor klimaatbeleid uitgetrokken. Het zou ons als burgers niets kosten. Hoe geloofwaardig is dat? Is het niet verstandiger om, wat veel progressieven sowieso bepleiten, een eerlijk verhaal te vertellen? Klimaataanpak gaat veel ingrijpende gedragsveranderingen vragen. Dit betekent dat mensen hieraan zullen moeten wennen en het in eerste instantie als een verslechtering kunnen ervaren. Bedrijven zullen wel willen veranderen, maar dat zal strenge regelgeving en handhaving eisen, om een eerlijk speelveld tussen de bedrijven te krijgen. Moet je niet vooral denken in preventieve maatregelen, zoals beprijzing, door in een stevige vliegtaks te investeren? Dat lijkt efficiënter en goedkoper dan investeren in uitvoeringsmaatregelen, zoals het sluiten van kolencentrales etc. En wat kunnen de handhavingsinstanties wel aan en wat niet? Leg eerst de voorgenomen handhavingsmaatregelen aan uitvoeringsinstanties voor en geef hun dan het vertrouwen en de verantwoordelijkheid. Neem de adviezen van de Rekenkamer en de Raad van State over, in plaats van ze terzijde te leggen. Kortom, alle reden om daadkrachtige, maar geen overhaaste besluiten te nemen. Gegeven de ambities van progressieve partijen, lijken hier goede kansen te liggen om een scherp politiek debat met de vele voors en tegens te voeren. Dan heb je gelijk een kwalitatief debat op politiek niveau. En er groeit dan degelijkheid en vertrouwen, twee kwaliteiten die in de afgelopen decennia aardig geërodeerd zijn. Zou dit niet een mooie invulling zijn van een nieuwe bestuurscultuur?
- Het Progressief Akkoord formuleert een mooie ambitie m.b.t. wonen: iedereen heeft recht op een fijne en betaalbare woning met een maximum van 25% huurlasten. In het Regeerakkoord Rutte IV wordt vastgelegd meer te gaan bouwen (naar 100.000 woningen). Of dit voornemen binnen een kabinetsperiode haalbaar is, is gezien het opheffen van het Ministerie (met veel deskundigheid!) door Rutte III, twijfelachtig. Het echte pijnpunt zit hier overigens niet in het afschaffen van de verhuurdersheffing (mooi), ook niet in het niet-afschaffen van de hypotheekrenteaftrek (schande), maar in de explosieve prijsstijging van het kopersdeel van de woningvoorraad. Het is heel pijnlijk dat kopers die hun koopwoning al 7 jaar of langer bezitten, ongewild tussen de 200.000 en 250.000 Euro aan vermogenswinst hebben geboekt. Er worden door Rutte IV geen belastingingrepen voorgesteld zelfs geen verhoging van het huurwaardeforfait om tot een eerlijker verhouding kopen/huren te komen. Het Regeerakkoord wil overigens wel huurders die meer huur kunnen betalen uit hun woningen jagen, een schande, want huurders hebben nooit enig vermogensvoordeel gehad. De progressieve partijen zouden bij de begrotingsbehandeling moeten overwegen tegen het belastingplan te stemmen. De prijsontwikkeling op de koopwoningenmarkt valt door geen enkele progressieve partij te verdedigen. Deze stijging is ook slecht voor onze economie en leidt tot extra schulden. Er moet een belastingplan komen, waarin deze oneerlijke ongelijkheid tussen koop en huur in zo’n 10 jaar wordt teruggebracht. Nederland staat op nummer 1 op de wereldranglijst van vermogensongelijkheid!
- Een vierde pijnpunt, en in dit geval een strijdpunt voor links, raakt vooral het uiterst rechtse deel van het politieke spectrum. De vergrijzing binnen West Europa en zeker ook in Nederland zet stevig door. Het Progressief Akkoord formuleert als ambities dat iedereen zich in ons land thuis moet voelen en gelijkwaardig behandeld moet worden. Echter, de sterke vergrijzing en de nu al aanwezige 800.000 arbeidsmigranten, stelt ons land voor grote opgaven. Veel immigranten en arbeidsmigranten voelen zich helemaal niet “senang” in ons land. Wat te doen? Door personeelstekorten lijkt het logisch dat bedrijven nog vele honderdduizenden extra (arbeids)migranten nodig zullen hebben. Wat moeten progressieve partijen hiervan vinden? Productie kan ook naar andere landen zoals Afrika worden verplaatst, bijvoorbeeld de land- en tuinbouw en de energieopwekking. Heftig!? Los van wat het kabinet Rutte IV gaat voorstellen, komt er een zeer ingrijpende politieke discussie aan, waarin de progressieve partijen uiterst rechts (PVV/FvD,JA21) zullen moeten en kunnen uitdagen. Voorgaande dilemma’s zullen ook door Rutte IV opgelost moeten worden. Met alleen strenge regelgeving, “selectie aan de poort” e.d. en zonder echte politieke afwegingen, is goed beleid onmogelijk. De politieke discussie over dit onderwerp hoort te gaan over waarden en internationale solidariteit, maar ook over wat op langere termijn zinvol is zoals meer gerichte ontwikkelingshulp, toegespitst op scholing.
Vindt u het bovenstaande toch allemaal te ingewikkeld (en dat is het ook wel een beetje), dan raad ik u aan in ieder geval onder de kerstboom de Wibautlezing van Marjolein Moorman te lezen. Een pittig warm, echt sociaaldemocratische verhaal. En natuurlijk ook het Progressieve Akkoord wat u vanuit de landelijke partij toegestuurd heeft gekregen. Teveel wordt progressief als “het politieke midden” beschouwd. Dat is onterecht. Het verwoorden en invullen van onze ambities in de Tweede Kamer en straks in de campagne zijn onmisbaar. Een strijdbaar en gezond 2022 toegewenst!
Louis Genet