Gluren bij de Buren: Groter Denken, Kleiner Doen deel II

In deze rubriek heb ik eerder aangegeven, dat ik meer aandacht zou gaan schenken aan het boekje van Herman Tjeenk Willink: Groter Denken, Kleiner Doen. Dat lijkt achteraf een terechte keuze, want het is genomineerd voor de Prinsjesboekenprijs. En wel op basis van vier criteria: politiek/maatschappelijk relevant, toegankelijk, origineel en aanzetten tot nadenken.

Maatschappij heeft sterke democratie en onafhankelijk rechters nodig

De vorige keer heb ik aandacht geschonken aan Tjeenk Willink’s opvattingen over hoe we ons als Nederland tot Europa zouden moeten gaan verhouden, in dit nummer zal ik aandacht schenken aan zijn voorstellen over hoe onze maatschappelijke democratie versterkt zou kunnen worden, hoe de onafhankelijke rechters weer een sterkere maatschappelijke positie zouden kunnen krijgen en hoe belangrijk het is dat de politiek en de burgers langere termijnvraagstukken veel meer aandacht geven.

Waarom is maatschappelijke democratie naast onze vertegenwoordigende democratie belangrijk en hoe zou die versterkt kunnen worden?

Herman Tjeenk Willink constateert allereerst dat we 30, 40 jaar geleden nog leefden in de nabloei van de verzuilingspolitiek waarin maatschappelijke verbindingen via de zuilen gelegd werden. Dat is niet meer: waarden als solidariteit, geloof etc. zijn ernstig verzwakt.

Inmiddels zijn we gegroeid naar een samenleving waarin niet zozeer de burger, maar vooral de consument centraal staat en is verscheidenheid, naar het oordeel van behoudende c.q. rechtse partijen, in een drama geëindigd.  Hoezo respect voor elkaars waarden, laat staan die van etnische minderheden? Teveel mensen ervaren de overheid als een last in plaats van een helpende hand.

Een open politiek debat ontbreekt, c.q. is inmiddels onmogelijk geworden. De politiek ploegt voort met het maken van moeizame compromissen, waarin gepoogd wordt acceptabele oplossingen te vinden.

Kan het weer beter worden?

Ja, als we dat willen en we bijvoorbeeld de maatschappelijke democratie (initiatieven van burgers en instellingen van onderop) gaan versterken. Het Rode Nest probeert dit in onze eigen partij via ledenraadplegingen op afdelings-, regionaal- en landelijk niveau.

We zouden afstand moeten nemen van de inmiddels dominante opvatting, dat de overheid vooral als bedrijf zou moeten functioneren dat diensten levert aan ons als burgers. Deze opvatting, aangejaagd door economen en managers, beoordeelt onze wensen als producten en vervangt te vaak politieke keuzes door deskundigen en geeft deskundige bestuurders veel te veel ruimte. Fijntjes constateert Tjeenk Willink dat zelfs het organiseren van politieke  en maatschappelijke debatten “business” is geworden: gratis sprekers krijgen is er niet meer bij, neen, sprekers moeten betaald worden. Een kleine selecte groep kan zich dat permitteren. Hierdoor wordt het een gesprek tussen deskundigen en gaat het niet meer over politieke keuzes.

Kunnen sociale media politiek dan niet bevorderen?

Tjeenk Willink maakt heel mooi een onderscheid tussen “opinion populaire” en “opinion publique”. Een publieke opinie wordt gevoed door actief burgerschap met argumenten en tegenargumenten De  populaire opinie, die via de sociale media wordt gefaciliteerd, geeft meningen en reacties, waarin geen rekening wordt gehouden met het algemeen belang en geen afweging tussen belangen plaatsvindt; dit laatste is de kerntaak van politici. Zelfs de journalistiek lijkt niet te kunnen ontkomen aan de druk om teveel rekening te houden met de sociale media.

Tjeenk Willink pleit ervoor om het belang van de  onafhankelijke journalistiek te  herwaarderen. Als journalisten kritisch op zoek gaan naar feiten en argumenten, de gezagsdragers daarmee confronteren, kunnen wij als  burgers met het resultaat daarvan ons eigen oordeel vormen. Dat betekent een ingrijpende verandering van de houding en opstelling van politici.

Hoe de positie van de onafhankelijke rechters te versterken?

Onder de kop: zonder onafhankelijke rechter geen democratie vat Tjeenk Willink  kort samen wat de rollen en het belang zijn van onafhankelijke rechtspraak en waarom rechters hun rug recht moeten houden.

Rechters hebben een rechtvindende taak; ze moeten regels interpreteren, omdat wetten en regels op lokaal, nationaal en internationaal niveau lang niet altijd op elkaar aansluiten. Rechters hebben een rechtsvormende taak; wetgevers hebben niet altijd rekening gehouden met specifieke omstandigheden waarin burgers kunnen komen te verkeren. Rechters moeten ook de waarden van onze democratie en rechtsorde bewaken.

Maar hoe verhoudt zich dat tot een, ook door de PvdA inmiddels geaccepteerde, praktijk waarin de rechtspraak moet worden bekostigd door degenen die daar gebruik van maken? Moeten we ons standpunt niet ingrijpend herzien, samen met de sociale advocatuur en rechters? Tjeenk Willink schrijft dit niet zo expliciet als deze recensent, maar vindt dat waarschijnlijk wel.

De voorstellen van de huidige minister van Justitie, Dekker, die weliswaar efficiency beogen, staan op gespannen voet met sterke sociale advocatuur en pogen de werklast van de huidige rechtbanken te verminderen. Een nobel doel, maar gaat dit niet leiden tot het recht van de sterkste burger die e.e.a. wel kan betalen zodat de minder draagkrachtige burger het nakijken heeft? Blijven deze laatsten niet met een kater achter en leidt dit vervolgens niet tot minder draagvlak van de rechtsstaat bij hen?

Rechters moeten in hun onafhankelijke positie versterkt worden, de dominantie van (be)sturen op efficiency en betere bedrijfsvoering moet verminderen. Het recht komt in beweging en dat vergt extra inspanningen voor een betere en aangepaste rechtsvorming en rechtsvinding. Kortere doorlooptijden van procedures: prima, maar wel met inhoudelijke versterking van de rechterlijke functie in een steeds dynamischer wereld, aldus Tjeenk Willink.

Voor burgers zijn begrijpelijke, herkenbare en invoelbare vonnissen die zorgvuldig, juridisch zijn geformuleerd essentieel  Een belangrijke suggestie van Tjeenk Willink is: laat de Eerste Kamer  (Chambre de Réflection) dit onderzoeken, laat hen advies uitbrengen.

Op zoek naar de politiek

In onze democratische rechtsorde geldt het primaat van de politiek en dat verwijst naar verantwoordelijkheden. Politici moeten vaststellen wat het algemeen belang in concrete omstandigheden inhoudt. Dat moet op basis van politieke visies en niet op bestuurlijke argumenten gebeuren.

Kunnen politici dat en willen ze ook veranderen? En hebben politici in de afgelopen decennia niet teveel gedepolitiseerd? In de jaren 80 van de vorige eeuw zou je daar – gegeven de benarde financiële positie van de overheid – nog  enig begrip voor kunnen hebben gehad. Progressieve politici en dus ook de PvdA zijn daarin teveel meegegaan en hebben geen nieuwe, aanvullende visie geformuleerd. Een aantal verdelingsvragen zijn door progressieven onvoldoende “bewaakt”, er zijn schevere (vermogens)verhoudingen gegroeid en er is te veel geprivatiseerd, zonder op de gevolgen te letten.

Terecht dat het thema zekerheid nu door ons als sociaaldemocraten op de agenda is gezet; dat moet op basis van langere termijnvisies, waarbij we kiezers niet opportunistisch als “consumenten” van gewenst beleid dienen te beschouwen.

Het gaat om meer zekerheid scheppen voor flexibele arbeidskrachten en over de zekerheid dat politici democratie en maatschappelijke ontwikkelingen zullen bevorderen. Zekerheid over regels opstellen en regels schrappen, c.q. vervangen om recht te doen aan de maatschappelijke dynamiek. Zekerheid voor het behoud van onafhankelijke en kwalitatief, goede rechtspraak waar ieder van ons toegang toe hoort te houden.

In de politiek gaat het om normen en waarden. Marktdenken staat daar haaks op en verwaarloost de lange termijn.

Politiek gaat over waarden, over wederzijdse afhankelijkheden en voor ons als sociaal democraten ook over eerlijk delen. Op basis daarvan kan vertrouwen hersteld worden, aldus Tjeenk Willink.

Maar dan moeten politici ook willen veranderen, ongemakkelijke feiten onder ogen willen zien, actief zijn in visieontwikkeling en kritisch blijven over uitvoeringsproblemen. Kortom: politici moeten in dit opzicht groter en veel diepgaander willen denken en bereid zijn ruimte te scheppen voor belangrijke maatschappelijke oplossingen.

Conclusie: kopen, lezen en wellicht ook nog eens herlezen, dit juweeltje van een boek van Herman Tjeenk Willink!  Het leent zich uitstekend voor het opstellen van nieuwe verkiezingsprogramma’s. Partijafdelingen, Partijbestuur en onze Tweede Kamerfractie  kunnen het zeer goed als handelingsperspectief gebruiken in hun politieke werk.

Louis Genet

Laat een antwoord achter