Om de verkiezingsuitslagen van de laatste jaren te verklaren helpt het lezen van “De Nee-zeggers” van oud Tweede Kamer fractievoorzitter Thijs Wöltgens uit 1996. Zijn analyse is niet alleen scherp, maar na ruim twintig jaar nog zeer actueel. Hij vindt dat we teveel achter de zogenaamde liberale economen aanlopen die dicteren dat de markt zichzelf reguleert en de overheid kleiner moet worden. Sociale rechtvaardigheid en verantwoord milieugedrag komen in dit verhaal niet voor.
“De Nee-zeggers” van Thijs Wöltgens is als balsem voor de ziel
Dit keer een terugblik naar een boekje uit 1996.
Ik weet niet hoe het u vergaat als sociaal democraat, maar ik neem aan dat u zich op zijn minst ook ongemakkelijk voelt bij de verkiezingsuitslagen van onze partij. Er is natuurlijk al menig verklaring gedebiteerd: van te veel immigranten toelaten, teveel bezuinigen op voorzieningen door het vorige kabinet, tot de zogenaamde identiteitspolitiek. Er zou geen progressief verhaal meer zijn anno 2018.
Een heel goede analyse is te vinden in het juweeltje: De Nee-zeggers van Thijs Wöltgens, de toenmalige fractievoorzitter in de Tweede Kamer van de PvdA . Let op: hij schrijft dit in 1996, net na de Paarse kabinetten. Het is een naar mijn oordeel verrassend actuele, scherpe en op de lange termijn gerichte analyse en is balsem voor onze nu wellicht toch wel enigszins verdrietige “zielen”.
Naar het oordeel van Wöltgens dicteert het economisch liberalisme ( inmiddels al drie decennia lang) onze maatschappij. Iedereen heeft zich te voegen naar “de wetten” van de markt. Het gaat de liberale economen, die in ons tijdsgewricht de politieke en publieke opinie dicteren om zoveel mogelijk economische groei en winstmaximalisatie. Begrippen als sociale rechtvaardigheid en verantwoord milieugedrag spelen in hun ogen nauwelijks of geen rol. De markt regelt het zelf en er moet gewerkt blijven worden aan zo min mogelijk overheidsbemoeienis. Dan worden we allemaal zo vrij als maar mogelijk is en kunnen we onze individuele wensen optimaal vervullen. Dit economische dogma heeft volgens Wöltgens inmiddels “ totalitaire trekken” gekregen, iedereen moet meedoen en anders ben je een verliezer. Alles moet ook zo doelmatig en efficiënt mogelijk geproduceerd worden, maar of dat past in onze maatschappelijke behoeften, is de vraag. Hoewel het grosso modo allemaal niet zo slecht lijkt te gaan, komen de echt grote problemen zoals het klimaatprobleem, eerlijker verdeling van inkomens en vermogens op globaal niveau, deelname van kwetsbare groepen aan het arbeidsproces, niet echt tot een oplossing.
En dat komt volgens Wöltgens doordat we als “makke schapen” achter de liberale economen blijven aansukkelen.
Opmerkelijk nuchter is zijn constatering dat het hem ontgaat waarom herverdeling van inkomens en vermogens gekoppeld zou moeten zijn aan welvaartsgroei. Ook bij geen groei of minder groei moet scheefgroei bestreden worden (lijkt mij een reëel scenario de komende decennia! LG). Liberale economen zweren bij groei en vinden dat we allemaal de economische marktbeginselen moeten aanhangen: het is òf aanpassen òf opgeven voor de burger. Een zeer dominante ideologie!
Wöltgens wijst erop dat deze dominante ideologie de politieke besluitvorming heeft ondermijnd: ook de politieke middenpartijen leggen zich te gemakkelijk neer bij dit door de liberale economen opgelegde keurslijf en daardoor worden politieke partijen er niet geloofwaardiger op. Ze hebben de eigen speelruimte beperkt.
De overheid moet volgens de liberale economen de belastingen verlagen en risico’s moeten niet collectief maar via individuele verzekeringen gedekt worden. Het economisch liberalisme keert zich tegen overheidsbemoeienis: gemeenschappelijke waarden zijn inefficiënt en leiden tot fout gedrag. Het economisch liberalisme is in essentie op individuele hebzucht gebaseerd: ronde taal, voor/van een sociaal democraat.
Laat je niet regeren door de markt, maar ga uit van maatschappelijke doelstellingen, is zijn devies. Accepteer geen wereld, die alleen op concurrentie tussen landen en individuen is gebaseerd. Kom daartegen in opstand.
De oplossingen, welke Wöltgens voorstelt, behelzen in de kern dat de overheid wel degelijk nodig is, ook voor de individuele vrijheid van de burger. Gemengde economieën functioneren beter dan de vrijemarkt economieën, betere internationale samenwerking is goed voor de wereldeconomie en individuele burgers en landen moeten hun eigen speelruimte actief invullen en niet door de markt laten decreteren. Zoek naar regelingen waarin we elkaar helpen i.p.v. op individueel niveau een kansloze rol naar de vrije markt te moeten invullen: dat verlies je als normaal individu altijd.
Vrijheid is iets heel anders dan angst oproepen voor overheidsdwang, zoals liberaal economen maar al te graag doen. De vrije markt is ook feilbaar, maakt fouten, aldus Wöltgens.
We moeten ons niet door markten laten dwingen, zij zijn niet democratisch en maken geen bredere afwegingen. Democratie is meer dan puur economische afwegingen, die nu zonder wereldoverheid lijken te worden afgedwongen. Zij ondermijnen juist onze democratie.
Nu zult u als oprechte sociaal democraat zeggen: prima denker die Thijs Wöltgens, grote passie, maar niets nieuws onder de zon Niets is minder waar. Wij hebben ons deels in slaap laten sussen als progressieve partij. We hebben goed bestuurd en verantwoord bezuinigd. Niet iedere sociaal democraat zal dit met mij eens zijn. Denkers als Joop den Uyl, Thijs Wöltgens, maar ook Paul Kalma, zijn koersvaster. We moeten meer denken vanuit hun zeer kritische, onafhankelijke visie. Dat zijn we onderweg kwijtgeraakt de laatste jaren: een sociaal democratische koers.
De vrijheid voor burgers is een brede vrijheid en niet een alleen op economische belangen geënte vrijheid.
Als het gaat om een verklaring voor onze verkiezingsnederlagen, laten we dan die stavaste koers van hen, die ons voorgingen, een nieuwe invulling geven en daarvoor offers brengen. Dat levert weliswaar op korte termijn geen electoraal gewin op, maar het gaat om een houdbare koers op langere termijn. Zou het niet verstandig zijn om als PvdA , hoe klein we nu ook zijn geworden, samen met andere maatschappelijke organisaties, aan de hand van een aantal prikkelende voorbeelden van onderop (de Deliveroo-case wordt al door de PvdA Kamerfractie opgepakt), onze aanpak nieuwe impulsen te geven? En daarbij, net als voorheen, onze principes voorop te stellen in de communicatie over bestuurlijke voorstellen. Minder actualiteit en korte termijn, meer principes en een verhaal dat op de toekomst is gericht.
Herlezen dus dat boekje van een begaafde en intellectueel hoogstaande voorganger! Een visie die ankers slaat en inspireert, laten we daar nieuwe energie in steken.
Louis Genet
Joost Reinaerts zegt:
Ik vind dit een heel goed opinieartikel. Deel de mening van de schrijver dan ook. Waar de schrijver niet aan refereert en wat zeker belangrijk is, het standpunt in hetzelfde boek over Europa. Ook daar had Thijs gelijk.
G Olthuis zegt:
Onze maatschappij is nog doorspekt met het neoliberale gedachtengoed. Vele economen tonen aan hoe funest dat kan zijn. Drastisch bezuinigen tijden een crisis is geen slimme oplossing, de 3% norm was geen slim plan. Onze economie holde achteruit samen met huizenprijzen en werkgelegenheid. De overheid deed er nog een schepje boven op door ontslagen in de zorg.
Wel geld naar Griekenland, maar dat land wordt uitgeperst, opgeleide jongeren verlaten nog steeds het land op zoek naar werk. Om de schuld af te lossen blijft het gebukt onder bezuinigingen en gedwongen aflossingen. Geen ruimte om te investeren. Door Griekenland hebben wij miljarden bespaard met de lage rente op onze staatsschuld. Daar hoorde je niemand over.Dit allemaal met grote steun van onze PvdA. We moeten veel meer debat voeren over maatregelen.
Wij willen zorg dichtbij mensen regelen, passend onderwijs en samen naar school, de PGB minder fraude gevoelig maken, maar de uitvoering moest te snel met minder geld en er gaat veel mis. Goede ideeën maar belabberd uigevoerd. Daar moeten we het open en bloot over durven hebben.