Een oorverdovende stilte
Het lijkt erop dat het maar niet echt tot ‘de politiek’, tot de PvdA, tot ons, de ouderen wil doordringen. We wekken de indruk dat wij echt spreken, maar ik ervaar vooral onze oorverdovende stilte, terwijl de woorden van jonge mensen steeds luider gaan klinken en hun stemgedrag niets aan duidelijkheid te wensen overlaat. Lees maar.
‘Jullie bepalen in wat voor wereld jullie kinderen opgroeien. Staan wij wel op jullie prioriteitenlijst?’ Woorden van de toen 12-jarige Severn Cullis- Suzuki, tijdens de 1e International Earth Summit in Rio de Janeiro, al in 1992. Media meldden toen: de wereld zweeg vijf minuten. Zo kort maar? We zijn al ruim 25 jaar verder en ik hoor nog steeds geen antwoord op haar vraag.
‘Het wordt steeds warmer en dat vind ik zorgwekkend. We moeten zuinig zijn op de wereld waarin we leven zodat ook mijn kinderen later kunnen genieten van de aarde. Ik zou willen dat iedereen zich realiseert wat er aan de hand is. Politici moeten wel naar ons luisteren. Wij zijn de toekomst.’ Woorden van de toen 10-jarige Norah de Lange tijdens een demonstratie bij het Amsterdamse stadhuis, 14 december 1998.
‘Ik heb geleerd dat je nooit te klein bent om een verschil te maken. Jullie spreken enkel van ‘groene economische groei’ omdat jullie bang zijn anders impopulair te worden. Jullie spreken enkel van vooruitgang, met dezelfde slechte ideeën die deze puinhoop veroorzaakten, zelfs wanneer aan de noodrem trekken de enige juiste oplossing is.’ ‘Ik lig niet wakker van populariteit. Ik lig wakker van het klimaat en onze planeet. Onze wereld wordt opgeofferd zodat een klein groepje mensen veel geld kan verdienen. Onze biotoop wordt opgeofferd zodat de rijken in landen als het mijne in luxe kunnen leven. Het lijden van de massa betaalt de uitspattingen van de enkelingen.’ ‘In het jaar 2078 zal ik mijn 75ste verjaardag vieren. Als ik kinderen heb, zullen ze die dag misschien met mij doorbrengen. Misschien zullen ze me naar jullie vragen. Misschien zullen ze me vragen waarom jullie niets deden toen het nog niet te laat was. Jullie zeggen meer van jullie kinderen te houden dan van eender wie, maar toch stelen jullie hun toekomst voor hun ogen. We zijn hier om te laten weten dat verandering aanstaande is, of jullie het nu leuk vinden of niet.’
Dit zei de toen 15-jarige Zweedse klimaatactivist Greta Thunberg in een toespraak op de klimaattop in Katowice, 2018. Ze verweet de wereldtop: ‘Jullie zijn niet volwassen genoeg om de waarheid te zeggen zoals ze is. Zelfs die last laten jullie aan ons, kinderen, over.’
Is de PvdA aantrekkelijk voor jongeren?
Heeft de PvdA oor voor de jongeren? Hebben jongeren het gevoel dat de PvdA hen wél serieus neemt? Bij de Kamerverkiezingen in 2017 was 13% van de PvdA-kiezers jonger dan 35 jaar. Voor GroenLinks, D66 en de SP was dat respectievelijk 35, 32 en 16%. Voor alle partijen was het gemiddelde 22 %.
Er was in 2017 dus geen enkele partij in Nederland die zo’n gering percentage jongeren tot zijn achterban kon rekenen: En wij, de ouderen? Het PvdA-electoraat was in 2017 veel ouder dan dat van welke andere partij ook: maar liefst 44% was 65 jaar of ouder. Daarmee spant de partij – de partij 50PLUS niet meegerekend – de kroon, het CDA volgde pas op verre afstand (31%).
Bij de Provinciale Statenverkiezingen 2019 is de volgende leeftijdsopbouw zichtbaar.
| LEEFTIJD | D66 | GL | VVD | CU/SGP | PVV | FVD | CDA | PVD | PVDA | SP | 50PLUS |
| < 35 | 41 | 30 | 25 | 26 | 25 | 22 | 20 | 19 | 16 | 14 | 2 |
| 35 t/m 64 | 38 | 46 | 49 | 58 | 62 | 48 | 38 | 66 | 38 | 60 | 46 |
| 65+ | 21 | 24 | 27 | 15 | 14 | 31 | 42 | 15 | 46 | 26 | 52 |
| <35 / 65+ | 1,95 | 1,25 | 0,93 | 1,73 | 1,79 | 0,71 | 0,48 | 1,27 | 0,35 | 0,54 | 0,04 |
Ten opzichte van 2017 is het beeld in 2019 voor de PvdA niet wezenlijk veranderd. Zowel het percentage jongeren als ouderen is iets toegenomen, maar nog steeds scoort de PvdA op de SP na het slechts bij jongeren en is er een sterke oververtegenwoordiging van 65+-ers. De verhouding tussen jongeren en ouderen is bij geen enkele partij zo slecht als bij de PvdA (50PLUS niet meegeteld). Twee onvermijdelijke conclusies dringen zich op:
1. De PvdA heeft een zeer geringe aantrekkingskracht op jongeren, D66 en GroenLinks scoren heel veel beter.
2. Het percentage ouderen (65+) is bij geen enkele ‘niet one-issuepartij’ zo hoog als bij de PvdA
Hoe zijn jongeren in 2019 aanwezig in het centrum van de politieke macht?
In 2019 bestaat de PvdA-fractie in de Tweede Kamer uit vier vrouwen (41, 42, 56, 58 jaar oud) en vijf mannen (35, 38, 44, 54, 58 jaar). De gemiddelde leeftijd van de fractie bedraagt 44 jaar, van de vrouwen 49, van de mannen 40 jaar. Geen enkel fractielid is jonger dan 35 jaar. Wellicht het meest opvallend is het feit dat de SP de meeste fractieleden heeft die jonger zijn dan 35 jaar en toch bij <35-ers het slechts scoort in de verkiezingen 2019.
Dit zijn de cijfers bij alle partijen, links van het midden.
| Aantal zetels | Aantal < 35 jaar | Leeftijd mediaan* | |
| PvdA | 9 | 0 | 44 |
| SP | 14 | 4 | 41 |
| GL | 14 | 2 | 45 |
| D66 | 17 | 3 | 43 |
* de mediaan is het midden (niet: het gemiddelde) van de leeftijdverdeling
Vinden jongeren politiek belangrijk?
Zijn de jongeren die ik hiervoor citeerde en die zich druk maken over hun toekomst een uitzondering? Zijn jonge mensen geïnteresseerd in politiek? Laten we kijken naar wat in Amerika gebeurde. Bernie Sanders (een man op leeftijd!) slaagde erin jongeren (vooral via sociale media) massaal te mobiliseren bij de voorverkiezingen van de Democraten in 2016. Toen Hillary Clinton vervolgens de presidentsverkiezingen verloor, veroorzaakte Donald Trump met zijn verkiezing wat Clinton niet was gelukt: jongeren en vooral vrouwen mobiliseer-den zich sinds die verkiezingsdag op ongekende wijze. Ze werden voor het eerst in hun leven maatschappelijk/politiek actief en velen overwegen zich beschikbaar te stellen voor een publieke functie. In honderden steden werd gedemonstreerd, het aantal deelnemers werd geschat op 3,2 miljoen. Jongeren stellen zich verkies-baar voor het openbaar bestuur, lokaal en nationaal. Anna, een van hen, vertelde in een gesprek met Eva Jinek (2): ‘Het kwam niet in me op dat we zelf iets konden doen.’ Toen ze voor het eerst in haar leven ontdekte, dat ze zich kon inzetten voor een betere samenleving, werd ze weerbaar. En ze klonk alsof ze verbaasd was over wat er met haar gebeurde: ‘Ik heb mijn stem hervonden.’
‘Mijn stem hervonden.’ Dat klinkt vreemd in een wereld waarin we via Twitter en soortgelijke media een kakafonie van stemmen kunnen horen. Maar het zijn vaak stemmen vanachter de computer, het mobieltje – vrijblijvend, zonder verantwoordelijkheid, niet zelden beschadigend en bedreigend, heel vaak niet over zaken die ertoe doen. Je stem hervinden betekent: verantwoordelijkheid nemen voor de wereld waarin je mag leven. De Amerikaanse Anna ontdekte dat ze weerbarstig kon zijn, dat ze niet met de stroom mee wilde deinen op de golven van het grote ongenoegen. Ze had een voor haar heel belangrijke les geleerd: ‘leer om je comfortabel te voelen in oncomfortabele situaties omdat het goed is wat je doet. Durf het gesprek aan te gaan als mensen om je heen onmaatschappelijke taal gebruiken, hun moraliteit lijken te hebben verloren. Zwijg niet.’
Onze stilte is oorverdovend – althans zo ervaren jongeren dat. Zou het komen omdat we ze niet echt aanspreken, niet de verantwoordelijkheid geven die ze willen dragen? Jongeren vinden politiek belangrijk, zo bleek in 2006 uit een groot onderzoek naar de betrokkenheid van jongeren bij de politiek (3). Er is geen enkele reden – zo merken onderzoekers op – om te veronderstellen dat dit nu anders is. Uit dat onderzoek blijkt dat zowel actieve als inactieve jongeren van mening zijn dat politiek belangrijk is en ‘geïnformeerd burgerschap’ daarbij een norm is. Inactieve jongeren vinden dat dus ook, maar gedragen zich er vervolgens niet naar. Zij vinden politiek namelijk saai, houden zich afzijdig en blijven uiteindelijk thuis als er gestemd moet worden. Het is opvallend dat politici in hun verklaring van dit jongerengedrag van een ander beeld uitgaan. Zij veronderstellen dat de niet-stemmers politiek niet belangrijk vinden. De marketeers, die in de politieke partijen op de achtergrond een steeds grotere invloed uitoefenen, roepen daarom op tot popularisering van het politieke domein. Maar daarmee wordt het probleem van de schijnbaar niet geïnteresseerde jongeren tot een stijl- en presentatieprobleem gemaakt. Dat is het niet en daardoor zet die popularisering geen zoden aan de dijk.
Het probleem is van geheel andere aard. Lees wat de jongeren zeggen en leer daarvan. Want hoe kan het dat volwassenen, bestuurders en managers, docenten, geestelijken, zakenlieden, politici, wereldleiders, ouders niet doen waartoe ze op aarde zijn? Hoe bestaat het dat ouderen door jongeren tot de orde moeten worden geroepen: ’Jullie zijn niet volwassen genoeg om de waarheid te zeggen. Jullie zeggen dat jullie kinderen boven alles gaan en toch ontnemen jullie hen hun toekomst voor hun ogen.’
Is de PvdA volwassen genoeg om te breken met de politiek van de ouderen?
De vraag is of de PvdA volwassen genoeg is om de waarheid te zeggen. GroenLinks kaapte de publieke aandacht als het gaat om de milieuproblematiek en de SP heeft de ‘eerlijke verdeling’ als hoofdthema ingezet. De PvdA bedrijft oudemensenpolitiek in taal en gedrag en inhoud, speelt nutteloze oppositiespelletjes. Een generatie jongeren neemt nu het woord; zij zien het volgende als waarheid en ik denk dat ze het goed zien:
1. De huidige politiek ontneemt jongeren hun toekomst door het instandhouden van de bestaande economische orde en van onze productieprocessen, die strijdig zijn met het behoud van de aarde en alles wat daarop leeft.
2. Onze wereld wordt opgeofferd opdat een relatief kleine groep mensen met veel macht veel geld kan verdienen. De grote massa betaalt daarvoor de prijs. De jeugd betaalt met haar toekomst.
3. De maatschappelijke tegenstellingen worden door de informatietechnologie vergroot; nepnieuws vervormt het wereldbeeld, onrust en haat worden aangewakkerd en het zijn – schokkend genoeg – juist de ouderen die voor dit mechanisme gevoelig zijn. Door deze mechanismen zijn we niet in staat tot consensus te komen als voorwaarde om problemen op te lossen.
4. Als de ouderen-elite zijn manier van politiek bedrijven blijft continueren, zullen wij (ouderen) niet in staat zijn de problemen op te lossen. Zoals Einstein zei: We kunnen een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt.
Hoe kunnen we geloofwaardig voor jongeren zijn?
Ik wil graag dat de PvdA opstaat, zich op tien kernthema’s richt, zich daardoor laat kennen, zich daarmee geloofwaardig tot de samenleving en in het bijzonder tot jongeren wendt.
Met vijf inhoudelijke thema’s in hun onderlinge samenhang en afhankelijkheid.
1. Doorbreek de ongelijkheid, oneerlijke verdeling van inkomen, bezit en lasten als de drijvende kracht van de politieke polarisatie en als factor in de afbraak van sociale samenhang en de vermindering van stabiliteit en veiligheid. Niets blokkeert het oplossen van onze samenlevingsproblemen zo ernstig als de armoede, de grote inkomensverschillen, de eenzijdige rekening die te weinig naar de rijken, de geldjagers, de industriëlen gaat.
2. Doorbreek de opoffering van de biotoop aarde. Erken onze verantwoordelijkheid voor een aarde die niet meer geschikt is om de kinderen van nu een lang leven te geven.
3. Doorbreek de lineaire economie en schep condities voor een circulaire economie.
4. Doorbreek de sociaal-maatschappelijke fragmentatie, veroorzaakt door (sociale) media en politiek gedrag; schep cohesie en consensus.
5. Erken dat wij ouderen de veroorzakers zijn van deze problemen en falen in het oplossen van de vier hier-voor genoemde problemen, simpel omdat we zelf onderdeel van het probleem zijn.
Met vijf (politieke) gedragsthema’s als conditie voor het welslagen.
6. Geef jongeren de sleutels van de politieke macht. Zij moeten hun woorden met macht kunnen spreken, alleen dan kunnen hun woorden omgezet worden in daden. Het gaat om hún toekomst. Verjong alle politieke organen op alle niveaus heel sterk.
7. Vorm een politiek-strategische eenheid van de vier partijen links van het midden. Vier jonge fractievoorzitters zijn daarbij het boegbeeld. Het kan niet anders dan dat de vier partijen op grond van de hiervoor genoemde inhoudelijke thema’s samen een heldere boodschap naar de samenleving kunnen uitzenden. Dat ze vervolgens bij de concrete invulling daarvan verschillende accenten zullen leggen is niet erg, integendeel. Er is een rijke schakering nodig aan oplossingen.
8. Maak bij elk politiek voornemen (van welke partij ook) zichtbaar of daarmee wel of niet een bijdrage wordt geleverd aan de vier inhoudelijke thema’s. Doe niet mee aan nutteloze politiek-tactische spelletjes die alleen maar afleiden. Kom met fundamentele aanpassingen als dat nodig is, zoek steun. Stem vervolgens verantwoord in de Kamers, Staten en gemeenteraden. Leg daarover publiek verantwoording af.
9. Spreek de waarheid over het gedrag van ons, ouderen. Opent dat gedrag een nieuwe toekomst voor jongeren? Wij ouderen krijgen een heel mooie taak: wij worden actief in het mentaal, moreel, inhoudelijk, juridisch/staatsrechtelijk ondersteunen van de (nieuwe) jonge politici. Wij zetten onze levens- en bestuurlijke ervaring in om hen door de politieke valkuilen te leiden. Het woord en de macht is echter aan de jongeren.
10. Zoek en kies de beoogde minister-president, een oudere, een wijs politicus, die weet wat de wereldproblemen zijn, bewezen heeft over politieke kracht te beschikken en duidelijk kiest. Zoek en kies iemand die in staat is om de nieuwe, jonge politici te leiden. Iemand die het vertrouwen van jongeren kan winnen – net als Bernie Sanders dat in Amerika kon. Wie haar Herzberglezing(4) heeft gehoord of gelezen (‘Ook daarom wilde ik terug naar Nederland. Om te kunnen zeggen: Wees niet stil! Wij zijn met velen. Onze stem is nodig. Ons handelen is nodig.’), ziet wellicht in Sigrid Kaag (57 jaar en ja, D66) de belofte. Zoek publiek steun om het dwingende domeindenken van politieke partijen hierbij te doorbreken. In Amerika bewees Bernie Sanders dat een oud(er), wijs mens heel aantrekkelijk voor jeugd is. Waarom Kaag niet? Of misschien toch Paul Rosenmöller?
Wij ouderen in de PvdA geven vanaf nu voorrang aan de jeugd. Wij schenken ons vertrouwen aan de jeugd. Kafka schreef in een van zijn brieven: ‘Je moet jongeren vertrouwen en daarmee hoop op de toekomst geven.’ We zullen spreken om de jeugd te steunen, we zullen zwijgen om ze hun recht op de macht te geven. Jongeren hebben recht op dromen, niet op nachtmerries. Het mag nooit meer stil zijn, wij zijn met velen.
Roel Steenbergen, 75 jaar
Zwolle, maart 2019
rasteenbergen1943@kpnmail.nl
1. Alle cijfers en statistische gegevens in deze tekst komen van het IPSOS, het CBS, uit formele Kamerinformatie, informatie van de PvdA zelf, publieke en betrouwbare media.
2. Eva Jinek nam ons in een serie tv-programma’s mee door haar Verenigde Staten. Anna was te zien en te horen op 16 november 2017.
3. Aalberts, C. E. (2006). Aantrekkelijke politiek? Een onderzoek naar jongeren en popularisering van politiek – Universiteit van Amsterdam – Apeldoorn: Het Spinhuis.
4. De 29ste Herzberglezing (30-09-2018) van Sigrid Kaag is hier volledig te lezen.