Gluren bij de Buren: Een Oproep door Herman Tjeenk Willink

Groter Denken en Kleiner Doen is een excellent boekje over hoe fris, wijs en open denken over onze rechtsstaat en democratie steeds meer onder druk is komen te staan.
Omdat we nu vlak voor de Europese Verkiezingen staan, wil ik in onderstaande dát deel van het boekje bespreken, dat gaat over hoe en wat Tjeenk Willink over Europa denkt,. Er volgt, in de volgende Nieuwsbrieven, mogelijk nog een bespreking van de delen twee en drie van dit boekje, die over de kwaliteit van de uitvoering van overheidstaken en over de kwaliteit van de rechterlijke macht gaan. Ik schrijf bewust “boekje” , want in kort bestek weet Tjeenk Willink heel veel rijpe en diep doordachte opvattingen te verwoorden over deze zeer belangrijke vraagstukken.

Groter denken en Kleiner doen in Europa
“Groter denken, kleiner doen” is geschreven uit bezorgdheid en uit optimisme. Bezorgdheid over de nonchalance waarmee we met onze rechtsstaat omgaan, optimisme omdat we tegen die sluipende uitholling zelf iets kunnen doen als betrokken burgers. Groter denken, kleiner doen is een oproep om de vaak ongemakkelijke feiten onder ogen te zien, positie te kiezen en onze stem te verheffen en het publieke debat aan te gaan. “Individueel en collectief”, zo schrijft Tjeenk Willink. Heerlijk in deze tijden: zo’n onbekommerd kritisch en tegelijk opbouwend geluid. (LG)
Naar het oordeel van Tjeenk Willink kan onze nationale rechtsorde niet zonder Europa. We weten niet wat we met Europa aan moeten omdat we niet weten, wat we met onszelf aan moeten. Ik vind dit een treffende zelfreflectie van Tjeenk Willink over ons land.
Europa is een bijzondere eenheid met een zeer grote verscheidenheid: dat is een kracht en een uitdaging tegelijk. We moeten ons anno 2019 realiseren dat de soevereine, van niets en niemand onafhankelijke staat, niet meer bestaat. De Brexit is daarvan inmiddels wel een heel spreekwoordelijk Europees voorbeeld geworden; een bizar voorbeeld omdat die alleen wordt geïnspireerd door angst voor de financiële gevolgen en door de angst voor immigratie.

Gemeenschap van gedeelde normen en waarden
Wat hoort, volgens de opvattingen van Tjeenk Willink, de opgave en uitdaging van Europa te zijn?
Allereerst een stevige gemeenschap van gedeelde normen en waarden, gebaseerd op de bekende rechtsstaatsprincipes. Die zijn belangrijker dan de principes van de vrije markt. Sterker: de rechtsstaat moet de vrije markt, daar waar nodig, juist inbinden.
Ten tweede, vooral de verscheidenheid binnen Europa recht willen doen. Met deze verscheidenheid op een goede rechtsstatelijke manier omgaan, zou, hoe paradoxaal dat in eerste instantie ook lijkt, juist dé karakteristiek van Europa als eenheid moeten zijn. Persoonlijke vrijheid, gelijkgerechtigdheid en medemenselijkheid zijn de waarden die daarbinnen gekoesterd moeten worden.
Ten derde, de Europese Unie moet doelgericht grenzen mogen én willen stellen aan de vrije markt. Dat doet de Europese Unie al, maar zij wordt daarbij vaak ten onrechte gehinderd door de nationale staten, die hun eigen belangen teveel vooropstellen. De nationale staten tonen te weinig solidariteit met de andere Europese landen, waardoor e.e.a. traag en stroperig verloopt . De EU krijgt daarvan nota bene de schuld en wordt al twee decennia opgevoerd als boeman. Deel zijn van Europa betekent natuurlijk “geven en nemen” en niet opkomen voor een nogal eens bekrompen eigen belang.

De EU verdient anno 2019 juist een extra impuls te krijgen, omdat de Verenigde Staten en China onbekommerd en in het geval van Trump ook onbeschaamd hun eigen belang vooropstellen, en daarbij rechtsstatelijke principes totaal niet respecteren. U begrijpt, het Europese debat verdient een sterke, nieuwe impuls in de ogen van Tjeenk Willink.

Lessen voor onze campagne voor de Europese verkiezingen
Als deze recensie een voorzet zou mogen zijn van wat bovenstaande concreet voor onze Europese campagne zou moeten betekenen, dan zou die inhouden:

• Leer van Tjeenk Willink veel aandacht te besteden aan de eigen identiteit binnen ons land, niet op populistische manier, maar ga zorgvuldig om met deelbelangen en minderheden. Wees positief over verscheidenheid, maar spreek daarbij uit dat recht doen aan die verschillende minderheidsbelangen als tegenprestatie vereist dat aan deze minderheden ook gevraagd mag worden respect te hebben en steun te geven aan andere minderheidsbelangen.
• Zet een consequente lijn uit met betrekking tot het respecteren van Europese besluitvorming, ook al doet dat soms (nationale) pijn en zeg daarbij op voorhand niet, zoals het huidige kabinet doet, dat generieke Europese budgetten in principe niet zouden mogen worden toegestaan, omdat er verkeerd gebruik van gemaakt zou kunnen worden. Zoals de waard is, vertrouwt hij zijn gasten, lijkt me in deze een toepasselijk spreekwoord. Ga Europa zien als onmisbaar deel van onszelf, en laat dát de toon bepalen in onze verantwoording van de gezamenlijke Europese maatregelen.
•  Durf als sociaal democraten te pleiten voor het toewerken naar een Europees leger. De bij elkaar opgetelde defensiebudgetten van de EU landen zijn fors hoger dan die van bijv. Rusland, in principe onze gevaarlijkste en moeilijkste defensie uitdaging. Een Europees leger is efficiënter en levert ruimte op voor een slagvaardiger en vernieuwender defensiebeleid. Maar dan moet je wel eerlijk durven delen met andere Europese landen, dus zal bijvoorbeeld Frankrijk daar meer van profiteren dan Nederland ( in economische zin!). Niets mis mee, dunkt mij.
•  Laat Europa voorbeeldgedrag blijven tonen met betrekking tot besluitvorming binnen de VN, maar ook binnen de Wereldhandelsorganisatie. Ga binnen die kaders het debat (“de strijd”) met China aan, dat is vruchtbaarder dan de solo-acties van de VS. Sterker, fors verzet vanuit Europa tegen die handelwijze van de V.S. moet veel explicieter dan tot nu toe en kan niet met behulp van de fluwelen handschoenen die premier Rutte nu bepleit. Dat zal alleen maar leiden tot braaf volgen van de VS.

Bovenstaande voorzet kan natuurlijk veel beter onderbouwd worden met behulp van een aantal prominente sociaal democraten. Bijvoorbeeld, voor een 1 mei verhaal van Frans Timmermans en/of Lodewijk Asscher.
Die voorzet zou ook kunnen worden vertaald in een kort, krachtig verkiezingspamflet, waar een duidelijke pro-Europese gezindheid vanaf spat. We hebben een meer dan voortreffelijke Spitzenkandidaat in de persoon van Frans Timmermans.
Tot slot: vasthouden en verder uitwerken, dit verhaal van Tjeenk Willink. Groter Denken, Kleiner Doen is een prachtige leidraad voor Europees beleid op langere termijn.

Op basis van de door hem geschetste analyse valt uitstekend te debatteren én te handelen, met verstand, redelijkheid en optimisme. En hopelijk op den duur ook met minder bezorgdheid.

Louis Genet