Doris Lessing is haar tijd ver vooruit in science fiction serie
Er zijn schrijvers die zelfs na dertig jaar nog actueel zijn. Doris Lessing is er zo een. In een tijd dat het voor vrouwen nog niet zo vanzelfsprekend was om schrijver te zijn, heeft ze een imposant oeuvre opgebouwd van louter bijzondere boeken. Omdat ze in dit specifieke boek zaken voorspelt die pas recent op grote schaal duidelijk zijn geworden, wil ik hier de science fiction serie “Canopus in Argos, Archives” uit haar oeuvre bespreken en dan met name het eerste deel van deze serie, Shikasta.
Tribunaal tegen de verniel- en hebzucht van de westerse mens
Misschien is science fiction niet de juist omschrijving van deze serie. Het is een geschiedenis van de kolonisatie van diverse planeten en de daarop wonende rassen gedurende tienduizenden jaren. Het gaat daarbij om een fascinerende, bedachte wereld. Uit een hoofdstuk over de aarde, gebaseerd op meer realistische gegevens, waarin Lessing het verhaal vertelt van een groot tribunaal van jongeren tegen o.a. de oude bewoners van de aarde (die inmiddels onleefbaar is geworden) blijkt wel dat de verhalen die ze vertelt een grote voorspellende waarde hebben. Dat maakt deze serie ook zo interessant.
Als je de geschiedenis van de aarde bekijkt vanuit andere ogen dan die van de westerse mens, dan valt het je onmiddellijk op dat juist het Westen voor veel ellende heeft gezorgd op aarde. Het waren Westerse volken die andere volken door de eeuwen heen koloniseerden, onderdrukten, tot slaven maakten, hun grondstoffen plunderden en naar hun eigen land transporteerden. Het Westen is rijk en welvarend geworden door kolonisatie van volkeren in Azië en Afrika.
In Shikasta beschrijft Doris Lessing een tribunaal dat wordt georganiseerd door jongeren uit alle delen van de wereld (jeugdlegers) met het doel de blanke mens, veroorzakers van genocide en ander groot leed, op daden uit het verleden aan te spreken. Hoofdaanklager is een jonge man, George Sherban, zoon van ontwikkelingssamenwerkers, die zijn leven lang heeft gewijd aan het activeren van de jonge generatie. De “witte man” wordt vertegenwoordigd door een zestig jarig oud-lid van de linker vleugel van de Britse Labour Party, John Brent-Oxford. Opmerkelijk genoeg zijn het Chinese waarnemers, die verslag doen van dit tribunaal aan hun “Raad” in Peking. Dit suggereert dat China leidend is op aarde.
Het tribunaal wordt gehouden in een oud amfitheater in Griekenland. Het klimaat op aarde is inmiddels extreem: bitter koud of heel warm. Vanaf het begin is duidelijk dat de lokale Griekse bevolking geen poot zal uitsteken om de jongeren te helpen bij de organisatie van dit proces, dat een maand zal duren. Ook van de Chinezen is geen hulp te verwachten. De Chinese waarnemers vragen om troepen en tenten, een omheining tegen opdringerige buitenstaanders, voedsel en water, maar al hun verzoeken worden genegeerd. Het klimaat is opgewarmd, de temperatuur overdag bedraagt rond de 50 graden Celsius, waardoor de organisatie zich genoodzaakt ziet het proces in de nacht te voeren. Er wordt begonnen aan het eind van de middag rond 17.00 uur en de eerste pauze is rond middernacht. Dan wordt een maaltijd geserveerd van salade, granen en brood. Om vier uur in de ochtend wordt verder gegaan tot acht uur ’s morgen. Vanaf negen uur in de ochtend wordt iedereen geacht te slapen of te rusten, maar dat blijkt, vooral door de hitte, onmogelijk. Bij gebrek aan elektriciteit wordt het theater verlicht met fakkels van geïmpregneerde, samengeperste rietstengels. Als de maan schijnt is alles goed zichtbaar, maar op maanloze nachten is men aangewezen op de fakkels.
Het proces begint met een aanklacht tegen alle blanke rassen die de aarde door oorlogen hebben vernietigd, gecorrumpeerd, de zeeën, oceanen en de lucht hebben vergiftigd, de grondstoffen voor eigen gebruik hebben gestolen, de aarde van noord tot zuid en van oost tot west onvruchtbaar hebben gemaakt en zich altijd met arrogantie tegenover andere rassen hebben gedragen. Bovendien worden zij beschuldigd van de ultieme misdaad van domheid en moeten zij zich nu verantwoorden voor hun gedrag als moordenaars, dieven en vernietigers van de aarde.
Ook worden de bewoners van de VS aangeklaagd voor het uitroeien van de inheemse bevolking en de bevolking van India voor het eeuwen durende kastesysteem, waardoor een klein deel van de bevolking de meerderheid als slaaf kon houden.
Wat mij het meeste opviel aan deze aanklacht, die Doris Lessing rond 1978 schreef, is dat we rond die tijd nog niet echt wisten hoe slecht het met de aarde gesteld was. Er was een vermoeden dat het de verkeerde kant opging, o.m. door het rapport van de Club van Rome, maar er was nog weinig bekend over de klimaatveranderingen waarmee we inmiddels worden geconfronteerd. Ook was er toen nog weinig begrip voor de negatieve kanten van de overheersende rol die “westerlingen” gedurende de afgelopen eeuwen hebben gespeeld in de wereld. Dat besef is pas later gekomen. In dat licht is de rol die de Chinezen in dit boek spelen des te opmerkelijker. In mijn ogen herken je hieraan de briljante geest die Doris Lessing was; ze laat een oeuvre achter waar we nog lang veel van kunnen leren.